Zbatimi i Ligjit për përdorimin e gjuhëve në institucionet e Kosovës

Raporti i FDH-Kosovë

tetor 2007.

Vërejtjet hyrëse

Gjatë periudhës prej korrikut deri në tetor të vitit 2007, Fondi për të Drejtën Humanitare- Kosovë (FDH- Kosovë), ka bërë një hulumtim për të parë se në ç’masë zbatohet ligji për përdorimin e gjuhëve nga institucionet lokale të Kosovës, Parlamenti i Kosovës, Gjykata Komunale dhe e Qarkut në Prishtinë/Priština, Agjensioni Kosovar i Pronës dhe Shtëpia e Shëndetit numër IV. Hulumtimi është kryer në komunat shumetnike (Prizren/Prizren, Fushë Kosovë/Kosovo Polje, Klinë/Klina, Gjilan/Gnjilane, Pejë/Peć, Dragash/Dragaš), në komunat ku shqiptarët janë shumicë (Skenderaj/Srbica, Deçan/Dečane, Gllogovc/Glogovac, Malishevë/Mališevo, Podujevë/Podujevo), si dhe në komunat ku serbët përbëjnë shumicën e popullsisë (Shtërpcë/Štrpce, Leposaviq/Leposavić, Zubin Potok/Zubin Potok dhe Zveçan/Zvečan). Priština/Prishtina dhe Mitrovica/Mitrovica janë hulumtuar si raste te veçanta.

Përmes vëzhgimit nga afër të zbatimit të ligjit për përdorimin e gjuhëve, FDH- Kosovë synon që të tregojë në mënyrë të dokumentuar respektimin e të drejtës së pakicave për ta përdorur gjuhën e tyre, në përputhje me ligjin për përdorimin e gjuhëve dhe në bazë të saj t’i udhëzoj institucionet e Kosovës dhe UNMIK-un me qëllim të përmirësimit të pozitës së pakicave dhe integrimit të tyre të plotë në shoqërinë kosovare.

Rezyme

Neni 4.4. i kornizës kushtetuese për vetëqeverisje të përkohshme në Kosovë[1] dhe Ligji për përdorimin e gjuhëve[2], u garantojnë të drejtën pjesëtarëve të pakicave kombëtare, që gjatë kontakteve me zyrtarët e institucioneve publike, të komunikojnë në gjuhën e tyre amtare, të marrin dokumentacionin zyrtar në gjuhën në të cilën është parashtruar kërkesa dhe të informohen në gjuhët të cilat janë zyrtare në institucionin përkatës.

Në institucionet e Kosovës, ligji për përdorimin e gjuhëve nuk respektohet në tërësi. Në përgjithësi, ligji për gjuhët më së shumti respektohet në komunat shumetnike. Prizreni/Prizren është shembull i komunës ku ky ligj respektohet plotësisht, kurse komuna e Gjilanit/Gnjilane shembull ku ligji nuk respektohet në tërësi.

Sa u përket komunave një nacionale, në ato vendbanime ku shqiptarët përbëjnë shumicën, dispozitat e ligjit për përdorimin e gjuhëve zbatohen më shumë se në komunat me shumicë serbe. Në komunat një nacionale shqiptare, ligji për përdorimin e gjuhëve më së shumti respektohet në komunën e Skenderajt/Srbica, kurse më pak në komunat Gllogovc/Glogovac, Malishevë/Mališevo dhe Deçan/Dečane. Në të gjitha komunat ku jetojnë vetëm shqiptarët, me përjashtim të komunës së Gllogovcit/ Glogovca, statuti është përkthyer në gjuhën serbe dhe angleze. Megjithatë, vetëm në komunën e Skenderajt/Srbici, statuti është ndryshuar në harmoni me ligjin dhe gjuha serbe është shpallur gjuhë zyrtare në këtë komunë.

Bie në sy fakti, se në disa komuna shqiptare një etnike, siç është rasti me Skenderajn/Srbici, ligji për përdorimin e gjuhëve përdoret më shumë se sa në komunat shumetnike, siç është rasti me Gjilanin/Gnjilana. Statuti i komunës së Gjilanit/Gnjilane, nuk është përshtatur me ligjin për përdorimin e gjuhëve, sepse përkundër faktit që gjuhë zyrtare është edhe turqishtja, në statutin e komunës shkruan se gjuhë zyrtare janë vetëm gjuha shqipe dhe serbe.

Në komunat ku shumicën e popullsisë e përbëjnë serbët, ligji për përdorimin e gjuhëve në përgjithësi nuk respektohet. Zhvillime pozitive ka vetëm në komunën e Shtërpcës/Štrpce, ku jeton një përqindje e konsiderueshme e shqiptarëve. Në komunat serbe në veri të Kosovës, Leposaviq/Leposavić, Zveçan/Zvečan, dhe Zubin Potok/Zubin Potok, ligji për përdorimin e gjuhëve nuk respektohet fare dhe për më tepër, zyrtarët komunal nuk ndërmarrin asgjë për të krijuar kushte për zbatimin e tij. Në të gjitha këto komuna, zyrtarët deklarojnë se ato funksionojnë si pjesë e qeverisë së Serbisë dhe kanë ndërprerë komunikimin me qeverinë e Kosovës, me çka është pamundësuar edhe më shumë zbatimi i këtij ligji. Edhe pse në Kosovë gjuhë zyrtare janë gjuha shqipe dhe serbe, statutet e komunave të sipërpërmendura akoma nuk janë përshtatur në përputhje me ligjin, në vend të kësaj, në statutet e këtyre komunave thuhet se vetëm gjuha serbe është gjuhë zyrtare. Përjashtim nga ky rregull bën komuna e Shtërpcës/Štrpce.

Mbishkrimet në ndërtesat e komunave shumetnike, emërtimet e organeve komunale dhe emrat e të punësuarve, janë të shkruara në gjuhët zyrtare të cilat janë në përdorim në komunat përkatëse. Përjashtim nga ky rregull është Gjilani/Gnjilane: edhe pse gjuha turke është gjuhë zyrtare në këtë komunë, mbishkrimet nuk janë të shkruara në gjuhën turke dhe për më tepër, me përjashtim të statutit, nuk ka asnjë dokument zyrtar në gjuhën turke. Gjithashtu, emërtimet e organeve komunale nuk janë shkruar as në gjuhën serbe. Sipas fjalëve të zyrtarëve komunal, ato kanë qenë të shkruara në këtë gjuhë, mirëpo palët i kanë shkarravitur ose i kanë grisur.

Është rregull që në komunat shumetnike, dokumentet të lëshohen në gjuhën në të cilën është bërë kërkesa. Dokumentacioni publik në këto komuna është në gjuhët zyrtare të komunës përkatëse. Një prej problemeve të evidentuara është se dokumentet të cilat i marrin pjesëtarët e pakicave, nuk janë të shkruara sipas rregullave drejtshkrimore të gjuhës së tyre dhe kanë gabime gramatikore. Përkundër faktit se ka probleme me përkthim, për shkak të gabimeve gramatikore dhe drejtshkrimore, asnjë komunë nuk ka organizuar trajnime për përkthyesit, e as kurse të gjuhës shqipe, serbe ose turke për të punësuarit në komuna. Në komunat shumetnike, informatat në tabelat e shpalljeve janë kryesisht në gjuhën shqipe, kurse formularë për punësim dhe formularët për kërkesa tjera janë të përpiluara në shqip dhe serbisht.

Në komunat një etnike shqiptare, emërtimet e komunave dhe shërbimeve komunale, emrat e të punësuarve dhe informacionet e ndryshme janë kryesisht në gjuhën shqipe, përderisa në komunat serbe ato janë ekskluzivisht në gjuhën serbe.

Në komunat shumetnike dhe në komunat një etnike shqiptare, emërtimet e fshatrave janë në gjuhën shqipe dhe serbe, kurse emërtime e rrugëve edhe në gjuhën angleze. Në komunat si Prizreni/Prizren, të gjitha emërtimet janë edhe në gjuhën turke, por një situatë e tillë nuk është në Gjilan/Gnjilane, edhe pse gjuha turke në këtë komunë është gjuhë zyrtare. Me përjashtim të Shtërpcës/Štrpce, në të gjitha komunat tjera me shumicë serbe, mbishkrimet e të gjitha rrugëve janë vetëm në gjuhën serbe.

Formularët për regjistrim civil janë të unifikuar në gjithë territorin e Kosovës dhe ato janë të përgatitura në gjuhën shqipe, serbe dhe angleze, kurse në Prizren/Prizren, Gjilan/Gnjilanu dhe në Mitrovicën jugore/Mitrovica edhe në gjuhën turke.

Shërbimet për përkthim dhe pajisja për përkthim simultan ekziston në të gjitha komunat shumetnike dhe pothuajse në të gjitha komunat një etnike shqiptare, përderisa në komunat një etnike serbe, me përjashtim të Shtërpcës/ Štrpce, nuk ka shërbime dhe teknikë të tillë. Komunat një etnike, ku serbët përbëjnë shumicën, shfrytëzojnë shërbimet e përkthyesve të administratës së UNMIK-ut ose shërbimet e kolegëve shqiptarë nga zyra për komunitete.

Numri i përkthyesve nuk është i mjaftueshëm dhe shërbimet për përkthim janë të mbingarkuara me material që duhet përkthyer, në mënyrë që zyrtarët të kenë të gjitha kushtet e nevojshme për punë ose që palët të marrin dokumentet e kërkuara me kohë.

Komunat kryesisht kanë ueb-faqet e tyre. Kur është fjala për komunat shumetnike dhe ato shqiptare, ueb-faqet kryesisht janë në gjuhën shqipe dhe atë serbe, por kjo e fundit nuk azhurnohet me rregull, me përjashtim të komunës së Prizrenit/Prizren, ku të gjitha faqet janë në gjuhën serbe, shqipe, angleze dhe turke dhe azhurnohen me rregull. Komunat me shumicë serbe akoma nuk kanë ueb-faqet e tyre.

Në institucionet qendrore të Kosovës si: Kuvendi i Kosovës, Gjykata e Qarkut në Prishtinë/Prishtina ose Agjensioni i Pronës, ligji për përdorimin e gjuhëve respektohet në tërësi. Në gjykatat komunale dhe të qarkut, gjatë punës së përditshme, përdoren lirisht të gjitha gjuhët zyrtare. Gjatë shqyrtimit gjyqësor sigurohet përkthimi simultan në gjuhët e palëve. Ftesat për gjykatë përgatiten në gjuhën shqipe dhe serbe. Përjashtim bëjnë shtëpitë e shëndetit në Prishtinë/Prishtini, ku ligji për përdorimin e gjuhëve fare nuk zbatohet, kurse të punësuarit në këto institucione as që janë të njoftuar me dispozitat e këtij ligji.

Sa i përket komunës së Mitrovicës/Mitrovica, funksionojnë dy administrata komunale, njëra në pjesën jugore të qytetit, tjetra në atë veriore. Në komunën në pjesën jugore, bëhen përpjekje që të respektohet ligji për përdorimin e gjuhëve, edhe pse marrë në përgjithësi ai nuk zbatohet. Të gjitha informatat janë në gjuhën shqipe, kurse mbishkrimet në gjuhën serbe shkarraviten ose grisen. Kur është fjala për pjesën veriore të komunës, ky ligj pothuajse nuk respektohet fare dhe zyrtarët e kësaj komune nuk kanë kurrfarë komunikimi me kolegët e tyre nga pjesa jugore e qytetit.

1. Dispozitat relevante kushtetuese dhe ligjore

1.1. Korniza kushtetuese për vetëqeverisje të përkohshme në Kosovë

Të drejtat e komuniteteve dhe anëtarëve të tyre:

4.4 Komunitetet dhe anëtarët e tyre kanë të drejtë:

(a) Të përdorin lirisht gjuhën dhe alfabetin e tyre, duke përfshirë përdorimin e saj para gjykatave, organizmave dhe organeve të tjera publike në Kosovës;

(c) Të gëzojnë të drejtën për informacion në gjuhën e tyre;

(d) Të gëzojnë të drejta të barabarta në lidhje me punësimin në organet publike të të gjitha niveleve dhe në shërbimet publike të të gjitha niveleve;

(f) Të përdorin dhe të shfaqin simbolet e komunitetit në përputhje me ligjin;

(h) Të kenë kontakte të papenguara dhe të marrin pjesë në organizatat lokale, rajonale dhe ndërkombëtare joqeveritare në përputhje me procedurat e këtyre organizatave;

(i) Të ofrojnë informacion në gjuhën dhe alfabetin e komunitetit të tyre, duke përfshirë krijimin dhe mbajtjen e mediave të tyre;

(m) Të marrin dhe të ofrojnë shërbime shëndetësore publike dhe shërbime shoqërore, mbi baza jo diskriminuese, në përputhje me standardet e aplikueshme;

1.2. Ligj për përdorimin e gjuhëve

Dispozitat e përgjithshme

Neni 1

1.1. Ky ligj ka për qëllim të sigurojë:

i. Përdorimin e gjuhëve zyrtare, si dhe të gjuhëve të komuniteteve, gjuha amtare e të cilave nuk është gjuhë zyrtare, në institucionet e Kosovës, në ndërmarrje dhe organizata të tjera të cilat realizojnë funksione dhe shërbime publike;

ii. Status të barabartë të gjuhës shqipe dhe serbe si gjuhë zyrtare në Kosovë, të drejta të barabarta sa i përket përdorimit të tyre në të gjitha institucionet e Kosovës;

iii. Të drejtën e të gjitha komuniteteve të Kosovës për të ruajtur, mbrojtur dhe promovuar identitetin e tyre gjuhësor;

iv. Karakterin shumë gjuhësor të shoqërisë kosovare, që paraqet vlerat e saj unike shpirtërore, intelektuale, historike dhe kulturore

Neni 2

2.1. Gjuha shqipe dhe gjuha serbe dhe alfabetet e tyre janë gjuhë zyrtare në Kosovë dhe kanë status të barabartë në institucionet e Kosovës.

2.2. Të gjithë personat kanë të drejta të barabarta për sa i përket përdorimit të gjuhëve zyrtare në institucionet e Kosovës.

2.3. Në komunat e banuara nga një bashkësi, gjuha amtare e të cilës nuk është gjuhë zyrtare dhe e cila përbën së paku 5 përqind të popullsisë së përgjithshme të asaj komune, gjuha e asaj bashkësie do të ketë statusin e gjuhës zyrtare në atë komunë dhe do përdoret barabartë me gjuhët zyrtare. Pavarësisht kësaj që u tha më lartë, nё mёnyrё tё veçantë, nё komunën e Prizrenit gjuha Turke do tё ketë statusin e gjuhës zyrtare.

2.4. Në ato komuna ku jeton një bashkësi, gjuha amtare e së cilës nuk është njëra nga gjuhët zyrtare në Kosovë dhe e cila përfaqëson më shumë se tre (3) përqind të popullatës së përgjithshme të komunës, gjuha e asaj bashkësie do të ketë statusin e gjuhës në përdorim zyrtar në atë komunë dhe do të jetë në përdorim të barabartë në pajtim me dispozitat e përcaktuara në nenin 8 të këtij ligji. Përveç kësaj, një bashkësi, gjuha e së cilës me traditë është folur në një komunë, do të ketë statusin e gjuhës në përdorim zyrtar në atë komunë. Lidhur me këtë çështje, komunat do të miratojnë rregullore të hollësishme brenda 6 muajve pas hyrjes së këtij ligji në fuqi, në pajtim me nenin 35 të këtij ligji.

2.5. Institucionet e Kosovës do të sigurojnë të drejtat gjuhësore të personave që iu takojnë komuniteteve gjuha amtare e të cilëve nuk është gjuhë zyrtare, në pajtueshmëri me dispozitat e këtij ligji.

Neni 3

3.1. Çdo person ka të drejtën e lirisë së shprehjes. Kjo e drejtë përfshin lirinë për të pranuar, kërkuar dhe për të dhënë informata dhe ide në gjuhën e zgjedhur, pa ndërhyrje. Pranimi i lirë i transmetimit tejkufitar, qoftë i drejtpërdrejtë apo nëpërmjet të ritransmetimit apo ri emetimit nuk ndalohet në baza të gjuhës. Ushtrimi i kësaj lirie mund t’u nënshtrohet kufizimeve të tilla, që janë në pajtueshmëri me traktatet ndërkombëtare obliguese të të drejtave të njeriut.

Përdorimi i gjuhëve në institucionet qendrore

Neni 4

4.1. Në institucionet qendrore të Kosovës zbatohet barazia e gjuhëve zyrtare.

4.2. Çdo person ka të drejtë të komunikojë dhe të pranojë shërbimet në dispozicion dhe dokumentet publike nga institucionet qendrore të Kosovës në cilëndo gjuhë zyrtare. Të gjitha institucionet qendrore kanë për detyrë të sigurojnë që çdo person mund të komunikojë dhe mund të pranojë shërbimet në dispozicion dhe dokumentet publike nga organet dhe institucionet e tyre në cilëndo gjuhë zyrtare.

4.3. Gjuhët zyrtare përdoren në baza të barabarta në takime dhe në punën e institucioneve qendrore. Institucionet qendrore do të mundësojnë përkthimin nga një gjuhë zyrtare në tjetrën, nëse kërkohet një përkthim i tillë, për takimet e institucioneve qendrore, si dhe në takimet publike të organizuara nga këto institucione.

4.4. Anëtarët e Qeverisë, gjuha amtare e të cilëve nuk është gjuhë zyrtare, kanë të drejtë të përdorin gjuhën e tyre amtare në takimet e institucioneve qendrore dhe në takimet publike të organizuara nga këto institucione. Nëse kërkohet, institucionet qendrore sigurojnë përkthimin.

4.5. Shënimet dhe dokumentet zyrtare do të mbahen dhe nxirren në gjuhët zyrtare.

4.6. Emërtimet zyrtare të institucioneve qendrore paraqiten në gjuhët zyrtare si dhe në gjuhët zyrtare të komunës.

4.7. Institucionet qendrore duhet të sigurojnë që mjedisi i tyre i punës të kontribuojë në përdorimin efektiv të gjuhëve zyrtare si dhe të mundësojë përdorimin e cilësdo gjuhë zyrtare nga zyrtarët dhe punëtorët e tyre.

Neni 5

5.1. Gjuhët zyrtare përdoren në baza të barabarta në punë, në debate dhe në procedurat e tjera të Kuvendit të Kosovës dhe të komisioneve të tij. Mjetet duhet të ofrohen në dispozicion për përkthim simultan nga një gjuhë zyrtare në tjetrën për debatet dhe procedurat e tjera të Kuvendit të Kosovës dhe të komisioneve të tij.

5.2. Anëtarët e Kuvendit të Kosovës, gjuha amtare e të cilëve nuk është gjuhë zyrtare kanë të drejtë të përdorin gjuhën e tyre amtare në punën dhe në takimet e Kuvendit të Kosovës dhe të komisioneve të tij, si dhe në takimet publike të organizuara nga Kuvendi i Kosovës. Mjetet duhet të sigurohen për të mundësuar përkthimin nga dhe në gjuhën e anëtarit, nëse kërkohet një shërbim i tillë. Çdo dokument i dorëzuar nga anëtari i tillë përkthehet në gjuhët zyrtare dhe të gjitha përgjigjet e kërkuara të kthehen në gjuhën e përdorur nga ana e tij.

5.3. Dokumentet zyrtare si dhe të dhënat zyrtare të debateve dhe të procedurave të tjera të Kuvendit të Kosovës dhe të komisioneve të tij, mbahen dhe nxirren në gjuhët zyrtare.

5.4. Të gjitha ligjet e miratuara nga Kuvendi i Kosovës, nxirren dhe publikohen në gjuhët zyrtare. Versionet në gjuhët zyrtare janë të barasvlershme. Të gjitha ligjet e shpallura publikohen në gjuhën boshnjake dhe turke.

Neni 6

Personat që i takojnë një komuniteti, gjuha amtare e të cilit nuk është gjuhë zyrtare, kanë të drejtë të paraqesin shkresat në mënyrë të shkruar dhe gojore, në institucionin e Ombudspersonit si dhe të pranojnë përgjigjen në gjuhën e tyre amtare nga institucioni përkatës.

Përdorimi i gjuhëve në institucionet komunale

Neni 7

7.1. Në institucionet komunale zbatohet barazia e gjuhëve zyrtare të komunës.

7.2. Çdo person ka të drejtë të komunikoj dhe të pranojë shërbimet e mundshme dhe dokumentet publike nga institucionet komunale dhe nga zyrtarët në cilëndo gjuhë zyrtare. Çdo organ përfaqësues dhe ekzekutiv komunal ka për detyrë të sigurojë se çdo person mund të komunikojë dhe të pranojë shërbimet në dispozicion dhe dokumentet publike nga çdo institucion dhe organ komunal ne cilëndo gjuhë zyrtare

7.3. Gjuhët zyrtare përdoren në baza të barabarta në takimet dhe në punën e organeve përfaqësuese dhe ekzekutive komunale. Institucionet komunale do të mundësojnë përkthimin nga një gjuhë zyrtare në tjetrën, nëse kjo kërkohet, në takimet e këtyre organeve përfaqësuese dhe ekzekutive komunale, po ashtu edhe në takimet publike të organizuara nga komuna.

7.4. Shënimet e takimeve dhe shënimet zyrtare të organeve përfaqësuese dhe ekzekutive komunale, regjistrat publikë dhe dokumente të tjera zyrtare, mbahen dhe lëshohen në të gjitha gjuhët zyrtare të komunës.

7.5. Institucionet komunale duhet të sigurojnë që mjedisi i tyre i punës të kontribuojë në përdorimin efektiv të gjuhëve zyrtare si dhe të mundësojë përdorimin e cilësdo gjuhë zyrtare nga zyrtarët dhe punëtorët e tyre.

7.6. Rregulloret dhe aktet plotësuese të miratuara nga institucionet komunale nxirren dhe publikohen në gjuhët zyrtare të komunës. Versionet në gjuhët zyrtare janë të barasvlershme.

Neni 8

8.1. Në komunat, personat të cilët iu takojnë komuniteteve, gjuha e të cilëve është në përdorim zyrtar, në pajtueshmëri me nenin 2.4, kanë të drejtën të paraqesin të gjitha kërkesat dhe dokumentet në formë të shkruar apo gojore si dhe të pranojnë përgjigjet në gjuhën e tyre nga institucionet dhe nga zyrtarët komunalë, nëse ata kërkojnë kështu.

8.2. Çdo organ përfaqësues dhe ekzekutiv komunal ka për detyrë të sigurojë që personat e tillë të mund të paraqesin kërkesat dhe dokumentet në formë të shkruar apo gojore si dhe të marrin përgjigjet në gjuhën e tyre.

8.3. Rregulloret komunale si dhe aktet ndihmëse duhet të nxirren dhe të publikohen në gjuhët e komuniteteve të tilla, nëse atë e kërkojnë.

8.4. Në punën dhe në takimet e organeve përfaqësuese komunale dhe komiteteve të tyre, si dhe në takimet publike të organizuara nga komuna, anëtarët e të cilave iu takojnë komuniteteve, gjuha amtare e të cilave nuk është gjuhë zyrtare, kanë të drejtë të përdorin gjuhën e tyre në punë dhe në takimet e organeve përfaqësuese të komunës, dhe komiteteve të tyre si dhe në takimet publike të organizuara nga komuna. Mjetet duhet të sigurohen për të mundësuar përkthimin nga dhe në gjuhën e anëtarit, nëse kërkohet një shërbim i tillë. Çdo dokument i dorëzuar nga anëtari i tillë përkthehet në gjuhët zyrtare dhe të gjitha përgjigjet e kërkuara do të kthehen në gjuhën e përdorur nga ana e tij.

Neni 9

9.1. Emërtimet zyrtare të institucioneve dhe të organeve komunale paraqiten në gjuhët zyrtare dhe në gjuhët që kanë statusin e gjuhës zyrtare sipas nenit 2.3.

9.2. Shenjat zyrtare që shënojnë apo përfshijnë emrat e komunave, fshatrave, rrugëve, rrugicave dhe të vendeve të tjera publike, paraqiten në gjuhët zyrtare dhe në gjuhët e komuniteteve, gjuha e të cilave ka statusin e gjuhës zyrtare në komunë, në pajtueshmëri me nenin 2.3.

2. Zbatimi i ligjit në komunat shumë etnike

2.1. Kuvendi Komunal i Prizrenit/Prizren

Në Prizren/Prizrenu, përpos gjuhës shqipe dhe serbe, gjuhë zyrtare është edhe gjuha turke. Kjo komunë është shembull i zbatimit të përpiktë të ligjit për përdorimin e gjuhëve. Prizreni/Prizren është shembull i komunës ku të gjitha mbishkrimet janë të shkruara saktë dhe pa gabime gramatikore. Statuti, sikurse edhe gjithë dokumentacioni tjetër komunal, vendimet e komunës, konkluzionet dhe vendimet e bordit të drejtorëve, vula e komunës, si dhe buletini që nxirret një herë në muaj, janë në të tri gjuhët. Gjithë dokumentacioni i komunës është përmbledhur në buletinin që e nxjerr komuna. Emërtimi i komunës, që gjendet në hyrje të ndërtesës, emërtimet e organeve komunale dhe emrat e të punësuarve janë në gjuhën shqipe, serbe dhe turke.[3] Nëpunësit e komunës u përgjigjen palëve në gjuhën në të cilën ata u drejtohen, kurse dokumentet lëshohen në gjuhën në të cilën është bërë kërkesa. Të gjitha informatat në komunë gjithashtu janë dhënë në të tri gjuhët zyrtare. Në komunë funksionon shërbimi për përkthim dhe në të janë punësuar tre përkthyes. Për shkak të volumit të madh të materialeve që duhet përkthyer në të gjitha gjuhët zyrtare, komunës i nevojiten edhe tre përkthyes tjerë. Dokumentet të cilat i dërgojnë institucionet qendrore janë vetëm në gjuhën shqipe dhe kjo e vështirëson edhe më shumë punën e përkthyesve. Në komunë ekzistojnë pajisjet për përkthim simultan dhe ato janë funksionale. Deri tani nuk janë organizuar kurse të gjuhës shqipe, serbe ose turke për të punësuarit në komunë. Ueb-faqja e komunës është në të tri gjuhët dhe azhurnohet rregullisht në të gjitha gjuhët zyrtare. Emërtimet e rrugëve dhe vendbanimeve janë shkruar në gjuhën shqipe, turke, dhe serbe.

Statuti, të gjithë formularët, lutje dhe, kërkesat përgatiten në tri gjuhë. Për shembull, dy ditë më parë kam pranuar një kërkesë për pushim nga një zyrtar komunal i komunitetit turk. Kolegu e plotësoi formularin në gjuhën shqipe, jo në atë turke. Shkova në zyrën e administratës dhe i pyeta nëse i kemi gati këto kërkesa për pushim në të tri gjuhët dhe ata më dhanë ekzemplarë të kërkesës për pushim vjetor në të tri gjuhët.

M.S.M. kryetare e këshillit ekzekutiv të Kuvendit të komunës së Prizrenit/Prizren

FHP Intervistë, 11 korrik 2007.

2.2. Kuvendi komunal i Fushë Kosovës/Kosovo Polje

Fushë Kosova/Kosovo Polje është një prej komunave ku ligji për përdorimin e gjuhëve zbatohet pothuajse plotësisht. I gjithë dokumentacioni publik dhe i brendshëm i komunës, siç janë: vendimet dhe konkluzionet e bordit të drejtorëve, rregulloret, udhëzimet administrative dhe rregulloret e brendshme përgatiten dhe publikohen në gjuhën shqipe dhe serbe, kurse disa dokumente publikohen edhe ne gjuhën angleze, siç është statuti i komunës. Në komunë funksionon shërbimi për përkthim, në të cilën janë punësuar dy përkthyes. Megjithatë, për shkak të volumit të punës dhe dokumentacionit që duhet të përkthehet, komuna ka nevojë të punësoj edhe dy përkthyes tjerë. Aparatura për përkthim simultan është e instaluar dhe funksionon, ashtu që seancat e kuvendit komunal përkthehen në gjuhën serbe dhe shqipe. Mbishkrimet në hyrje të godinës së kuvendit, emërtimet e shërbimeve komunale, lajmërimet, shpalljet, si dhe informacionet tjera brenda komunës janë të shkruara në gjuhën shqipe dhe serbe. Të gjitha dokumentet jepen në gjuhën në të cilën palët i kanë bërë kërkesat e tyre. Megjithatë, pjesëtarët e pakicave kombëtare, ankohen se këto dokumente nuk janë shkruar në përputhje me rregullat e gjuhëve të tyre. Kjo në radhë të parë ka të bëjë me drejtshkrimin e emrave të serbëve. Për shembull, në vend se të shkruhet ''Snežana'', që është në përputhje me rregullat drejtshkrimore të gjuhës serbe, shkruhet ''Snezhana'', që i përgjigjet drejtshkrimit në gjuhën shqipe. Deri tash, nuk janë organizuar kurrfarë kurse të gjuhës serbe ose shqipe për zyrtarët e komunës.

Emrat e rrugëve dhe vendbanimeve janë në gjuhën shqipe dhe serbe. Vula e komunës është në shqip, anglisht dhe serbisht, deri sa logoja është në gjuhën shqipe. Ueb-faqja e komunës akoma nuk është konstruktuar.

Të gjithë ne që punojmë në komunë, përpiqemi të komunikojmë me kolegët dhe palët në gjuhën e tyre.

S. Z. kryetar i Kuvendit të komunës së Fushë Kosovës/Kosovo Polje

FDH intervistë, 11 korrik 2007.

2.3. Kuvendi komunal i Klinës/Klina

Në komunën e Klinës/Klina, pjesëtarët e komuniteteve pakicë i marrin dokumentet me ndihmën e zyrës për komunitete, e cila gjendet në godinën e kuvendit. Përfaqësuesit e kësaj zyre marrin pjesë në komisione të ndryshme komunale, si për shembull komisionin për emërtimin e fshatrave, vendbanimeve dhe rrugëve ose në komisionin për buxhet dhe financa dhe në këtë mënyrë ndikojnë drejtpërdrejt në vendimet që rregullojnë të drejtat e ndryshme të pakicave. Me qëllim të përcjelljes së mbledhjeve të këtyre komisioneve, është mundësuar përkthimi në shqip dhe serbisht; të gjitha materialet e punës dhe procesverbalet e mbledhjeve përkthehen në gjuhën serbe. Përkthim simultan ka edhe gjatë seancave të kuvendit të komunës. Statuti i komunës, plani i punës dhe formularët janë në gjuhën shqipe dhe serbe, kurse disa dokumente përkthehen edhe në gjuhën angleze. I gjithë dokumentacioni jepet në gjuhët në të cilat janë bërë kërkesat, në përputhje me rregullat drejtshkrimore. Në komunë ekziston shërbimi për përkthim në të cilën punojnë dy përkthyes, por për shkak të volumit të madh të punës të punësuarit në komunë janë të mendimit se ka nevojë të paktën edhe për një përkthyes. Në godinën e komunës është vendosur emërtimi që është në të dy gjuhët, shqipe dhe serbe, gjë që vlen edhe për emërtimet e shërbimeve komunale dhe emrat e të punësuarve në komunë. Emërtimet e rrugëve janë në shqip dhe serbisht. Logo-ja dhe vula e komunës është në gjuhën shqipe, serbe dhe angleze, përderisa komuna akoma nuk ka ueb-faqen e vet. Deri tani nuk janë organizuar kurse të gjuhëve për të punësuarit në komunë.

Pjesëtarëve të komunitetit serb të gjitha shërbimet komunale ua dorëzojnë dokumentacionin zyrtar në gjuhën e tyre. Nganjëherë, kur përkthyesi nuk është në gjendje të kryej ndonjë përkthim, unë insistoj që ai dokument të përkthehet sa më parë, që qytetarët të mos mundohen dhe të mos ndodhë të vijnë dy herë në komunë për të marrë një dokument.

R.K. zyrtar i zyrës për komunitete në kuvendin e komunës së Klinës/Klina

FDH intervistë, 19 korrik 2007.

2.4. Kuvendi komunal i Gjilanit/Gnjilane

Gjuhë zyrtare në komunën e Gjilanit/Gnjilane, përpos gjuhës shqipe dhe serbe është edhe gjuha turke. Megjithatë, kjo ka mbetur vetëm si një vendim në letër sepse nuk janë marrë kurrfarë masa shtesë që ky vendim të zbatohet në praktikë. Kuvendi i komunës akoma nuk ka përkthyes zyrtar në gjuhën turke sepse nuk ka mjete për këtë, prandaj në shërbimin për përkthim punojnë pesë përkthyes, të cilët bëjnë përkthimin e dokumentacionit në shqip dhe serbisht. Dokumentet të cilat i dorëzojnë institucionet e nivelit qendror, janë vetëm në gjuhën shqipe gjë që e vështirëson edhe më shumë punën e përkthyesve. Dokumentacioni publik i komunës, vendimet, konkluzionet dhe rregulloret e brendshme janë në shqip dhe serbisht, kurse statuti i komunës është në gjuhën shqipe, serbe dhe angleze. Megjithatë, pjesa më e madhe e informacioneve në tabelat e shpalljeve në komunë janë vetëm në gjuhën shqipe. Aty ku informata shkruhet edhe në gjuhën serbe zakonisht është e shkarravitur ose e shqyer. Shërbimi i ofiqarisë, të gjithë qytetarëve u lëshon dokumentet në gjuhën shqipe, serbe dhe angleze, sipas formularit i cili është i njëjtë për të gjitha komunat e Kosovës, kurse në gjuhën turke këto dokumente lëshohen vetëm nëse pala e kërkon një gjë të tillë. Dokumentet që u lëshohen palëve në gjuhën turke nuk janë të shkruara drejt nga aspekti gramatikor dhe drejtshkrimor. Përndryshe, dokumentet lëshohen në gjuhën në të cilën është bërë kërkesa. Mbishkrimet në hyrje të ndërtesës së komunës, sikurse edhe mbishkrimet e shërbimeve komunale dhe emrat e të punësuarve, janë të shkruara në gjuhën shqipe dhe serbe, por jo edhe në gjuhën turke e cila gjithashtu është në përdorim zyrtar. Pajisja për përkthim simultan është e instaluar dhe gjatë seancave të kuvendit të komunës është siguruar përkthimi në gjuhën serbe. Vula e komunës është në gjuhën shqipe, serbe dhe angleze, sikurse edhe ueb-faqja. Përkundër faktit se ueb-faqja në serbishte është e azhurnuar, dokumentet që gjenden në këtë pjesë të ueb-faqes nuk janë shkruar drejt, sipas rregullave drejtshkrimore të gjuhës serbe, sepse nuk shfrytëzohen shkronjat “Š, Č, Ć, Đ, Ž”. Arsye për këtë është mungesa e mjeteve buxhetore për blerjen e një softueri përkatës. Emrat e rrugëve janë në gjuhën shqipe dhe serbe. Deri tani nuk janë organizuar kurse të gjuhës shqipe, serbe dhe angleze për të punësuarit.

Shpalljet e drejtorive të ndryshme, posterët informativ, broshurat dhe revista informative e Agjensionit Kosovar të Pronës është vetëm në gjuhën shqipe, për arsye se ato na janë dërguar vetëm në këtë gjuhë. Ne u jemi drejtuar institucioneve dhe drejtorive të komunës, që në të ardhmen të gjitha informatat të na i dërgojnë edhe në gjuhën serbe dhe turke.

F. H, shef i zyrës për marrëdhënie me qytetarët në Kuvendin e komunës Gjilan/Gnjilane

FDH intervistë, 27 korrik 2007.

Ekzistojnë parregullsi kur është fjala për të shkruarit e emrave të pjesëtarëve të pakicës turke në dokumentet personale, të cilat nëse nuk përputhen me dokumentet ku emri është shkruar korrekt duhet të ndërrohen. Procesi i ndërrimit të dokumenteve kushton 20 euro dhe atë e paguajnë vet qytetarët, pa qenë fajtor për gabimin.

K. Ş. Kryetar i zyrës për komunitetë Kuvendit të komunës së Gjilanit/Gnjilane

FDH intervistë, 27 korrik 2007.

2.5. Kuvendi komunal i Pejës/Peja

Në komunën e Pejës/Peć, gjuhë zyrtare janë gjuha shqipe, serbe, boshnjake dhe angleze. Seancat e kuvendit komunal përkthehen në mënyrë simulatne në gjuhën shqipe dhe serbe/boshnjake[4], kurse në mbledhjet e bordit të drejtorëve nuk ka nevojë për përkthim simultan sepse të gjithë pjesëmarrësit e mbledhjeve njohin edhe gjuhen serbe/boshnjake edhe shqipe. Statuti i komunës së Pejës/Peć është në shqip, serbisht dhe anglisht. Dokumentacioni intern i komunës pranohet kryesisht në gjuhën shqipe dhe serbe. Ftesën publike drejtuar qytetarëve për takim, në të cilin duhej të shqyrtohen problemet e komunës (prioritetet, problemet e infrastrukturës, regjistrimi i firmave, siguria, integrimi, taksat), e ka përgatitur zyra e drejtorisë për administratë dhe atë në tri gjuhë dhe atë në gjuhën shqipe, serbe dhe boshnjake. Pjesëtarët e pakicave mund të marrin të gjitha dokumentet në gjuhët në të cilat i janë drejtuar komunës, në përputhje me rregullat drejtshkrimore. Në komunë punojnë vetëm dy përkthyes, që nuk mjafton për t’u përkthyer të gjitha dokumentet në gjuhët e pakicave, prandaj bëhet përzgjedhja e dokumenteve që duhet përkthyer. Nganjëherë, vet të punësuarit në komunë përkthejnë, në mënyrë që t’ua lehtësojnë punën përkthyesve dhe që qytetarëve t’u dorëzohen dokumentet në kohë. Problem shtesë paraqet dokumentacioni që vjen nga Qeveria e Kosovës dhe i cili zakonisht është në gjuhën shqipe por edhe në atë angleze dhe ajo gjithashtu duhet të përkthehet. Emërtimi i komunës në hyrje të ndërtesës është i shkruar në gjuhën shqipe, serbe/boshnjake dhe angleze. Emërtimet e shërbimeve komunale dhe emrat e të punësuarve janë të shkruara në gjuhën shqipe dhe serbe/boshnjake. Informatat në tabelat e shpalljeve janë në gjuhën shqipe dhe serbe. Logoja dhe vula janë në shqip, serbisht dhe anglisht. Emrat e rrugëve janë të shkruara në gjuhën shqipe dhe serbe. Ueb-faqja e komunës nuk ekziston akoma. Deri më tani nuk janë organizuar kurse të gjuhës serbe, boshnjake dhe shqipe për të punësuarit.

Në kuadër të strukturës së të punësuarve në komunën e Pejës, kemi ngritur komisionin për mbikëqyrjen e politikës të dy gjuhësisë në Pejë...Shpalljet për vende të punës janë publikuar në gazetat ditore kosovare dhe atë në gjuhën shqipe dhe serbe, si dhe në radio stacionet Hajat dhe Gorazhdevc. Shpalljet gjithashtu gjenden edhe në tabelën për informata në fshatrat ku jetojnë pakicat. Boshnjakët u përgjigjen më shumë shpalljeve në krahasim me serbët.

M.K. drejtor i shërbimit administrativo-ligjor në Kuvendin e komunës së Pejës/Peć

FDH intervistë, 27 korrik 2007.

2.6. Kuvendi komunal i Dragashit/Dragaš

Në komunën e Dragashit/Dragaš, gjuhë zyrtare janë gjuha shqipe, serbe dhe boshnjake. Në mbledhjet të cilat i organizon komuna është siguruar përkthimi simultan në të gjitha gjuhët. Të gjitha dokumentet të cilat i lëshon komuna janë në gjuhën shqipe dhe serbe/boshnjake, siç është edhe vula, konkurset dhe shpalljet. Në komunë janë punësuar dy përkthyes, por ky numër është i pamjaftueshëm për nevojat e komunës. Puna e tyre është rënduar edhe më me faktin që i gjithë dokumentacioni që vjen nga Qeveria e Kosovës është vetëm në gjuhën shqipe. Të gjitha informacionet brenda komunës janë vetëm në gjuhën shqipe. Emërtimi i komunës në hyrje të ndërtesës, emërtimet e shërbimeve komunale dhe emrat e të punësuarve, janë të shkruara në gjuhën shqipe dhe serbe/boshnjake. I gjithë dokumentacioni komunal lëshohet në gjuhën në të cilën është shkruar kërkesa, pa gabime gramatikore apo drejtshkrimore. Komuna ka ueb-faqen e saj, ajo është në gjuhën shqipe dhe atë serbe/boshnjake, por informatat në serbishte nuk azhurnohen. Rrugët dhe emrat e fshatrave gjithashtu janë në gjuhët shqipe dhe serbe/boshnjake. Deri tani nuk janë organizuar kurse të gjuhës serbe, boshnjake dhe shqipe për të punësuarit.

3. Zbatimi i ligjit në komunat me shumicë shqiptare

3.1. Kuvendi komunal i Skenderajt/Srbica

Qeveria lokale në komunën e Skenderajt/Srbica ka sjellë rregulloren e cila siguron zbatimin e plotë të ligjit për përdorimin e gjuhëve. Statuti i komunës është në gjuhën shqipe, serbe dhe angleze. Të gjitha rregulloret janë përkthyer në gjuhën serbe. Në komunë ekziston shërbimi për përkthim, në të cilin janë punësuar tre përkthyes, që sipas nevojës bëjnë edhe përkthime simultane, për shembull në mbledhjet në mes të përfaqësuesve të komunës dhe përfaqësuesve të zyrës për komunitete, në të cilën janë të punësuar serbët. I gjithë dokumentacioni lëshohet në gjuhën në të cilën është shkruar kërkesa. Emërtimi i komunës, që ndodhet në tabelën në hyrje të godinës, është e shkruar në shqip, serbisht dhe anglisht. Disa mbishkrime në zyrat brenda komunës janë në tre gjuhë, në shqip, serbisht dhe anglisht, sikurse edhe emrat e të punësuarve, si për shembull në dyert e zyrës për administratë dhe zyrës për kthim, kurse mbishkrimet dhe emrat tjerë janë vetëm në gjuhën shqipe, për shkak se palët i heqin ose shkarravisin mbishkrimet që janë në gjuhën serbe. Informatat në tabelën për shpallje, sikurse edhe të gjitha lajmërimet tjera, janë vetëm në shqip. Vula dhe logoja e komunës është në tri gjuhë: shqip, serbisht dhe anglisht. Emrat e rrugëve gjithashtu janë në tri gjuhë. Komuna e Skenderajt/Srbica nuk e ka ueb-faqen e vet.

Pesë serb punojnë në zyrën për komunitete. Dy punëtorë që punonin në Qendrën për punë sociale kanë dhënë dorëheqje, për shkak të presioneve që i kanë pasur nga ana e institucioneve serbe. Mbledhjet me të punësuarit në zyrën për komunitete mbahen në gjuhën serbe, sepse unë i thërras ato takime dhe nuk e shfrytëzoj përkthimin meqenëse flas serbisht, përderisa në mbledhjet tjera nëse marrin pjesë serbët, sigurohet përkthimi.

N.Sh. drejtor i Drejtoratit për administratë të përgjithshme në Kuvendin komunal të Skenderajt/Serbica

FDH intervistë, 6 shtator 2007.

3.2. Kuvendi komunal i Deçan/Dečane

Statuti komunës së Deçanit/Dečane, është përgatitur në gjuhën shqipe, serbe dhe angleze, mirëpo emrat e rrugëve, emërtimi i komunës, emërtimet e organeve komunale dhe të gjitha informatat në tabelat e shpalljeve janë të shkruara vetëm në gjuhën shqipe. Në komunë është i punësuar vetëm një përkthyes, i cili i përkthen të gjitha procesverbalet e mbledhjeve të organeve komunale nga gjuha shqipe në atë serbe dhe anasjelltas. Në sallën ku mbahen mbledhjet e kuvendit komunal është e instaluar pajisja për përkthim simultan, por ajo nuk përdoret sepse të gjithë këshilltarët komunal flasin në gjuhën shqipe. Komuna nuk ka ueb-faqen e saj.

Në fillim të gushtit të vitit 2007, këshilli koordinues në krye me kryetarin e komunës ka paraqitur një propozim që emrat e rrugëve, emërtimi i komunës si dhe shërbimeve të saj të shkruhen në gjuhët zyrtare të komunës, përkatësisht në shqip, serbisht dhe anglisht. Propozimin duhet ta shqyrtojnë komisionet për financa dhe politikë, si dhe këshilltarët e kuvendit komunal.

I.G., zyrtar në zyrën për informim në Kuvendin e komunës së Deçanit/Dečane

FDH intervistë, 4 shtator 2007.

3.3. Kuvendi komunal Gllogovc/Glogovac

Në kuvendin komunal të Gllogovcit/Glogovac, fare nuk respektohet ligji për përdorimin e gjuhëve. Të gjitha shërbimet komunale e lëshojnë dokumentacionin vetëm në gjuhën shqipe. Komuna nuk e ka shërbimin për përkthim. Komuna publikon buletinin tremujor mbi aktivitetet e veta dhe ai është në gjuhën shqipe. Emërtimi i komunës që gjendet në një tabelë në hyrje të godinës, logoja, si dhe emrat e të gjitha shërbimeve dhe të punësuarve në to, janë të shkruara vetëm në shqip. Komuna nuk e ka ueb-faqen e saj.

Në komunën tonë nuk është krijuar zyra për komunitete pasi që as para lufte e as tani këtu nuk jetojnë pjesëtarë të pakicave kombëtare. Komuna jonë raporton rregullisht mbi aktivitetet që kanë të bëjnë me plotësimin e standardeve. Një prej standardeve është krijimi i zyrës për komunitete dhe përdorimi i gjuhëve të pakicave. Mirëpo, për shkak se në komunën tonë nuk jetojnë pjesëtarë të pakicave, ne jemi të mendimit se nuk ka nevojë për plotësimin e këtij standardi.

I.H. drejtor i Drejtoratit për administratë të përgjithshme në Kuvendin e komunës së Glogovcit/Gllogovac

FDH intervistë, 25 korrik 2007.

3.4. Kuvendi komunal i Malishevës/Mališevo

Sipas statutit të komunës së Malishevës/Mališevo, gjuhë zyrtare janë gjuha shqipe dhe angleze. Statuti është përkthyer edhe në gjuhën serbe por akoma nuk janë inkorporuar ndryshimet në harmoni me ligjin mbi përdorimin e gjuhëve, kështu që gjuha serbe akoma nuk figuron si gjuhë zyrtare. Komuna ka përkthyesin zyrtar i cili mund të përkthej prej shqipes në serbishte, por në komunë nuk arrijnë kërkesa për të marrë dokumentacion në gjuhën serbe. Në komunë nuk është instaluar aparatura për përkthim simultan. Të gjitha informatat janë në shqip, por kohëve të fundit disa rregullore komunale janë përkthyer edhe në serbisht. Pjesëtarët e pakicave që kërkojnë dokumentacion në komunë kryesisht janë romët, por ata komunikojnë në shqip dhe dokumentacioni u lëshohet në gjuhën shqipe. Vula e komunës është në gjuhën shqipe, angleze dhe serbe. Ueb-faqja e komunës është vetëm në gjuhën shqipe, sikurse edhe emërtimi i komunës, emrat e shërbimeve komunale dhe të punësuarve në to si dhe emrat e rrugëve.

Deri tani e kemi përkthyer në gjuhën serbe statutin e komunës sikurse edhe disa rregullore komunale, me qëllim të përmbushjes së standardeve të cilat dalëngadalë po bëhen pjesë e përditshmërisë tonë...E kuptojmë përgjegjësinë të cilën e kemi në bazë të ligjit mbi përdorimin e gjuhëve, por populli që ka besim tek ne do të reagonte ndryshe po të shihte mbishkrimet në gjuhën serbe, për këtë arsye zbatimi i këtij ligji në komunën tonë është shumë i vështirë.

H.K. drejtor i Drejtorisë për administratë të përgjithshme në KK të Malishevës/Mališevo

FDH intervistë, 3 gusht 2007.

3.5. Kuvendi komunal i Podujevës/Podujevo

Në komunën e Podujevës/Podujevo, gjuhë zyrtare janë gjuha shqipe dhe angleze. Statuti i komunës është përkthyer në serbisht por akoma nuk është harmonizuar me ligjin për përdorimin e gjuhëve dhe ligjin për vetëqeverisje lokale, kështu që kjo gjuhë akoma nuk është njohur si gjuhë zyrtare. Formularët për të gjitha dokumentet e nevojshme janë në shqip, anglisht dhe serbisht, dhe këto dokumente lëshohen në gjuhën në të cilën është bërë kërkesa. Duke pasur parasysh se në këtë komunë jeton një numër tejet i vogël i pjesëtarëve të pakicave kombëtare, pothuajse askush nuk kërkon dokumente në gjuhë tjera përpos në gjuhën shqipe. Në komunë është punësuar një përkthyes. Në sallën ku mbahen mbledhjet e kuvendit komunal është instaluar pajisja për përkthim simultan, ajo është në gjendje të rregullt por nuk përdoret sepse nuk ka këshilltar serbë ose të komuniteteve tjera të cilët do të kishin nevojë për përkthim. Buletini i komunës gjithashtu është përkthyer në gjuhën serbe. Emërtimet e shërbimeve komunale dhe emrat e të punësuarve në to janë në gjuhën shqipe, serbe dhe angleze, sikurse edhe emërtimi i komunës që gjendet në tabelën në hyrje të ndërtesës. Megjithatë, në tabelën e shpalljeve, të gjitha informatat janë vetëm në gjuhën shqipe. Në tavolinën për informata të gjitha broshurat dhe fletushkat, duke përfshirë edhe ato që i lëshon OSBE për qytetarët e Podujevës/Podujevo, janë në shqip. Kështu për shembull, fletushka e zyrës së Ombduspersonit në Kosovë „Ndal diskriminimit“ është vetëm në shqip. Emrat e rrugëve janë shkruar në gjuhën shqipe, serbe dhe angleze, kurse emrat fshatrave të cilat janë në kuadër të komunës, janë të shkruara më gjuhë shqipe dhe serbe. Logoja e komunës është në gjuhën shqipe, angleze dhe serbe, kurse vula në shqip dhe anglisht. Ueb-faqja e komunës nuk është e azhurnuar njësoj si në gjuhën shqipe ashtu edhe në atë serbe, sepse shumë dokumente fare nuk janë përkthyer në gjuhën serbe.

Statuti i komunës është përkthyer edhe në gjuhën serbe. Komuna publikon një buletin në gjuhën shqipe dhe në atë serbe, por problemi është se nuk ka interesim për versionin në gjuhën serbe të buletinit. Neve na duhet ta përkthejmë sepse këtë e kërkojnë standardet. Për çdo muaj Ministrisë së pushtetit lokal i dorëzojmë raportin për numrin e dokumenteve të përkthyera në gjuhën serbe.

F.G. këshilltar për çështje ligjore në Kuvendin e komunës së Podujevës/Podujevo

FDP intervistë, 28 korrik 2007.

4. Zbatimi i ligjit në komunat me shumicë serbe

4.1. Kuvendi komunal i Shtërpcës/Štrpce

Ligji për përdorimin e gjuhëve në komunën e Shtërpcës/Štrpce, në përgjithësi është duke u respektuar. Gjuhë zyrtare janë gjuha shqipe dhe serbe. Të gjitha dokumentet zyrtare të komunës, statuti, rregulloret, konkurset për punësim, kontratat e punës janë në shqip dhe serbisht. Në komunë janë të punësuar dy përkthyes, të cilët të gjitha dokumentet e përkthyera i dorëzojnë me kohë. Dokumentet jepen në gjuhën në të cilën është bërë kërkesa. Në komunë është instaluar pajisja për përkthim simultan. Të gjitha informatat, emërtimet e shërbimeve komunale dhe emrat e të punësuarve janë në gjuhën shqipe dhe serbe. Vula e komunës është serbisht, anglisht dhe shqip. Emrat e rrugëve janë vetëm në serbisht. Në hyrje të ndërtesës, emri i komunës është vetëm në gjuhën serbe dhe në të shkruan se kjo komunë është pjesë e strukturës administrative të Republikës së Serbisë. Akoma nuk është dizajnuar ueb-faqja e komunës.

Në vitin 2005 unë kam provuar ta heq mbishkrimin në hyrje të komunës, në të cilën është shkruar në gjuhën serbe se komuna jonë është në kompetencat e Republikës së Serbisë dhe në vend të saj vendosa tabelën në të cilën ishte e shkruar në të tri gjuhët „Kuvendi komunal i Shtërpcës“; pa kurrfarë simbole dhe shtesa tjera. Mirëpo, me urdhër të kryetarit të komunës, kjo tabelë është hequr dhe është vendosur sërish ajo e vjetra.

A. A., drejtor i Drejtoratit për administratë të përgjithshme në Kuvndin komunal të Shtërpcës/Štrpce

FDH intervistë, 7 shtator 2007.

4.2. Kuvendi komunal i Leposaviqit/Leposavić

Në komunën e Leposaviqit/Leposavić, fare nuk respektohet ligji mbi përdorimin e gjuhëve. Dokumentet kryesisht jepen në gjuhën serbe, me përjashtim të rastit kur palët insistojnë që dokumentacionin në gjuhën shqipe. Komuna kishte të punësuar një përkthyes, por kur ajo e ndërpreu komunikimin me Qeverinë e Kosovës, përkthyesit i është ndërprerë kontrata sepse më nuk kishte mjete buxhetore për këtë vend pune. Kur shfaqet nevoja për përkthim, përkthyesit e UNMIK-ut i ofrojnë shërbimet e tyre. Dokumentacioni i Qeverisë së Kosovës vjen në gjuhën serbe dhe shqipe. Nganjëherë zarfet adresohen në komunën e’’Albanikut’’, që me ligj nuk është paraparë që ky të jetë emërtimi në shqip për këtë komunë dhe në raste të tilla të punësuarit e komunës e kthejnë mbrapa dokumentacionin e tillë. Emrat e shërbimeve komunale dhe emrat e të punësuarve janë vetëm në gjuhën serbe, e njëjta gjë vlen edhe për gjithë informatat në tabelat e shpalljeve. Emrat e vendeve dhe fshatrave të kësaj komune gjithashtu janë shkruar vetëm në serbisht. Vula është në gjuhën serbe, angleze dhe shqipe. Në komunë ekzistojnë shërbime të cilat shfrytëzojnë vulat në të cilat shkruan ''Republika e Serbisë'', siç është rasti me shërbimin kadastral. Përpos kësaj, ky shërbim lëshon dokumentacionin në alfabetin cirilik. Nëse pala dëshiron të marrë dokumentin në alfabetin latin dhe me vulën e UNMIK-ut, duhet të paguaj 20 euro.

Emri i komunës sikurse edhe emërtimet e organeve brenda komunës janë vetëm në gjuhën serbe sepse nëse i vendosim edhe në gjuhën shqipe ekziston mundësia që emërtimet e tilla të zhgarraviten, shqyhen ose dëmtohen.

M.R., kryetar i këshillit ekzekutiv të Kuvendit komunal të Leposaviqit/Leposavić

FDH intervistë, 10 shtator 2007.

4.3. Kuvendi komunal i Zubin Potokut/Zubin Potok

Në komunën e Zubin Potokut/Zubin Potok ligji për përdorimin e gjuhëve nuk respektohet. Sipas statutit të komunës, gjuhë zyrtare janë gjuha serbe dhe shqipe, megjithatë emërtimet e shërbimeve komunale dhe emri i komunës që ndodhet në tabelën në hyrje të ndërtesës sikurse edhe emrat e të punësuarve dhe gjithë informacionet dhe shpalljet janë vetën në gjuhën serbe. Komuna nuk ka përkthyes për përkthimin e dokumenteve prej gjuhës shqipe në atë serbe sepse për punësimin e tij nuk ekzistojnë mjetet. Nëse shfaqet nevoja që diçka të përkthehet në gjuhën shqipe, atëherë luten të punësuarit shqiptar në zyrën për komunitete, që ndodhet në fshatin Çaber/Čabra ose përkthyesit e UNMIK-ut. Statuti është në gjuhën shqipe dhe serbe sikurse edhe vula e komunës. Dokumentacioni që arrin nga Qeveria e Kosovës është në gjuhën shqipe dhe angleze. Komuna nuk ka as ueb-faqen e as logon e vet por e shfrytëzon logon e UNMIK-ut. Emrat e rrugëve janë vetëm në gjuhën serbe.

Në ndërtesën ku gjendet komuna e Zubin Potokut ndodhet e zyra e administratës së UNMIK-ut e cila i ka përkthyesit të cilët nganjëherë na dalin në ndihmë kur bëhet fjalë për mbledhjet, por kjo nuk ndodh gjithmonë. Procesverbalet nga mbledhjet nuk përkthehen. Shqiptarët të cilët janë të punësuar në zyrën për komunitete, në fshatin Çabër nganjëherë na përkthejnë disa prej dokumenteve të cilat i marrim në gjuhën shqipe dhe në këtë mënyrë ata e kryejnë edhe punën e përkthyesit, që në bazë të përshkrimit të punës nuk janë të detyruar ta bëjnë.

M. A, kryetar i këshillit ekzekutiv në Kuvendin komunal të Zubin Potokut/Zubin Potok

FDH intervistë, 30 korrik 2007.

4.4. Kuvendi komunal i Zveçanit/Zvečan

Në komunën e Zveçanit/Zvečan ligji për përdorimin e gjuhëve pothuajse nuk zbatohet fare. Edhe pse në statutin e komunës është theksuar se gjuhë zyrtare janë gjuha serbe dhe shqipe, në këtë komunë emrat e institucioneve, organizatave, informatat, shpalljet, emrat e organeve brenda komunës dhe të punësuarve në të, janë të shkruara vetëm në gjuhën serbe. Të gjitha dokumentet lëshohen në serbisht, me përjashtim të rasteve kur pala kërkon në mënyrë kategorike që ato të jenë në gjuhën shqipe. Në dokumentet e tilla nuk ekzistojnë shkronjat “Sh, C, Q, Zh, Gj”, sepse nuk është instaluar programi përkatës. Statuti është vetën në gjuhë serbe. Në komunë nuk ekziston shërbimi për përkthim por është instaluar pajisja për përkthim simultan e cila është funksionale. Logoja dhe vula e komunës janë në gjuhën shqipe, angleze dhe serbe. Komuna nuk ka ueb-faqe. Emrat e të gjithë rrugëve, po ashtu janë vetëm në gjuhën serbe.

Zyra jonë ka njësi satelit të cilat janë të vendosura në fshatrat Lipë dhe Zhazhë, në të cilat jetojnë shqiptarët. Këto janë fshatrat e vetme në komunën tonë ku jetojnë shqiptarët. Në njësitë satelit punojnë një shqiptar i cili kujdeset për drejtshkrimin e emrave dhe vendeve gjatë aplikimit të dokumente personale ... Problemi i vetëm që ka të bëjë me banorët që kanë lindur në fshatin Zhazhë është se ky vend emërtohet si“Kelmend”që sipas ligjit mbi numrin, emrat dhe kufijtë e komunave nuk ekziston.

D. I., koordinator i zyrës për regjistrim civil në komunën e Zveçanit/Zvečan

FDH intervistë, 30 korrik 2007.

5. Zbatimi i ligjit në institucionet dhe organizatat e Prishtinës/Priština

5.1. Zbatimi i ligjit në komunën e Prishtinës/Priština

Sipas statutit, gjuhët zyrtare në komunë janë gjuha shqipe, serbe dhe angleze përderisa gjuha turke, boshnjake dhe rome e ka statusin e gjuhë në përdorim. Kjo do të thotë se qytetarët pjesëtarë të këtyre bashkësive etnike mund t’u drejtohen zyrtarëve komunal në gjuhët e tyre dhe do të marrin përgjigje në po atë gjuhë. Gjithashtu, zyrtarët turq, boshnjakë dhe romë, ashkali dhe egjiptianë mund të shprehen në lirisht në gjuhët e tyre gjatë komunikimit të përditshëm. I gjithë dokumentacioni zyrtar, rregulloret, raportet, planet e punës, vendimet, rregulloret e brendshme dhe udhëzimet administrative dhe dokumentet tjera janë në shqip, serbisht dhe anglisht. Komuna lëshon dokumentacionin në atë gjuhë në të cilën qytetarët i drejtojnë kërkesat e tyre. Në dokumentet të cilat lëshohen në një nga gjuhët e pakicave vihen re gabime gramatikore dhe drejtshkrimore ose gabimisht shkruhen emrat dhe mbiemrat, gjë që është problem i hasur edhe në komunat tjera. Shumica e shqiptarëve të punësuar në administratën komunale e njohin serbishten, por nuk bëjnë dallim në mes gjuhës serbe dhe boshnjake.

Në komunë funksionon shërbimi për përkthim, në të cilin janë punësuar katër përkthyes dhe atë dy për gjuhën serbe, një për gjuhën turke dhe një është për gjuhën shqipe. Në sallën ku mbahen mbledhjet e kuvendit komunal ekziston pajisja për përkthim simultan, në gjuhë serbe dhe angleze dhe pajisja është funksionale. Gjithashtu, edhe mbledhjet e bordit të drejtorëve përkthehen në mënyrë simultane në serbisht dhe turqisht, sipas nevojës. Vula dhe logoja e komunës është në shqip, anglisht dhe serbisht. Në tabelën që gjendet në hyrje të ndërtesës së komunës, emri i komunës është shkruar gjithashtu në shqip, anglisht dhe serbisht, sikurse edhe emrat e shërbimeve komunale dhe gjithë të punësuarve në të. Në tabelat e shpalljeve shumica e dokumenteve dhe informatave janë në gjuhën shqipe.

Është rregull që zyrtarët në komunë t’u drejtohen palëve në gjuhën në të cilën ata e kanë filluar komunikimin … Në zyrën e pranimit kemi punësuar zyrtarë të cilët përpos gjuhës shqipe flasin edhe serbishten dhe turqishten. Ky ka qenë kusht për punësimin e tyre.

H.H. drejtor i drejtoratit për administratë të përgjithshme në Kuvendin komunal të Prishtinë/Priština

FDH intervistë, 27 korrik 2007

Me Qeverinë e Kosovës komunikojmë vetëm në gjuhën shqipe dhe zyrtarët në komunë dokumentet i marrin vetëm në gjuhën shqipe. Nëse ata nuk kuptojnë shqip, thërrasin shërbimin përkatës në qeveri në mënyrë që ta marrin dokumentin në gjuhën të cilën ata e kuptojnë. Komuna e ka ueb-faqen e saj dhe ajo është në anglisht, shqip dhe serbisht, megjithatë, azhurnohet vetëm pjesa e ueb-faqes që është në gjuhën shqipe.

Zyra për komunitete e cila gjendet në Graçanicë/Gračanica dokumentacionin nga komuna e merr në gjuhën serbe, siç janë urdhëresat komunale, thirrjet për mbledhje, kontratat e punës dhe kështu me radhë. Zyra për komunitete e lëshon dokumentacionin në gjuhët e pakicave dhe atë kryesisht në gjuhë serbe, sepse ajo plotëson kërkesat e qytetarëve serbë, meqenëse serbët shumë rrallë i dërgojnë kërkesat drejtpërdrejt komunës së Prishtinë/Priština.

Kur bëhet fjalë për mundësinë e përdorimit të lirë të gjuhës serbe dhe gjuhëve të pakicave tjera në komunë, mund të themi se kjo është në nivel të kënaqshëm. Ka pesë vite që punoj në komunë dhe mund t’ju them se raportet tona me kolegët janë korrekte dhe bashkëpunimi i mirë. Në zyrën për komunitete, të gjithë dokumentacionin që na e dërgon komuna e marrim në gjuhën serbe. Gjithashtu, Gazetën Zyrtare rregullisht e marrim në gjuhën serbe e cila kohëve të fundit shtypet edhe në gjuhën turke … Kam vënë re ueb-faqja e komunës nuk përmban të gjitha informatat në gjuhën serbe. Për këtë arsye deri tani nuk i jemi drejtuar zyrës komunale për informim.

S. K, shef i administratës së përgjithshme dhe financave në zyrën për komunitete në Graçanicë/Gračanica

FDH intervistë,27 korrik 2007

Përkundër kësaj, disa qytetarë të Prishtinës/Priština, pjesëtarë të komuniteteve pakicë, nuk janë të kënaqur me shërbimet që ofron administrata komunale dhe sipas mendimit të tyre, me këtë po pamundësohet integrimi i pakicave në shoqërinë kosovare. Një serbe i është drejtuar inspeksionit ndërtimor të komunës, me shkrim në gjuhën serbe. Inspeksioni ndërtimor ka dalë në vendin e ngjarjes, ka kryer shikimin e vendit, por përgjigjen[5] e ka dërguar në gjuhën shqipe.

Ankesën ia kam dorëzuar inspeksionit ndërtimor të komunës në gjuhë serbe, me lutje që të bëjë vlerësimin e shkallës së dëmtimit të banesës time. Gjatë shikimit me inspektorët kam komunikuar në serbisht pa kurrfarë problemi, por disa sitë pas inspektimit kam marrë përgjigje në kërkesën time dhe atë vetëm në gjuhën shqipe. Gjithashtu, as emri e as mbiemri im nuk ishin shkruar saktë, por sipas ortografisë së gjuhës shqipe. Unë nuk kuptoj shqip prandaj kam kërkuar përkthimin e dokumentit në gjuhën serbe, por mora përgjigje se vet duhet ta kërkoj përkthyesin e komunës, gjë që nuk e kam bërë sepse kjo është detyra e tyre e jo imja.

S.B., qytetare serbe nga Prishtina/Priština

FDH intervistë, 17 shtator 2007

5.2. Zbatimi i ligjit për përdorimin e gjuhëve në gjykata

Në gjykatën komunale dhe të qarkut në Prishtinë/Priština gjuhë zyrtare janë gjuha shqipe dhe serbe. Të gjithë zyrtarët bisedojnë me palët në gjuhën në të cilën ata u drejtohen. Nëse nuk e njohin atë gjuhë, atëherë thërrasin përkthyesin. Gjatë gjykimit është siguruar përkthim simultan dhe të gjitha palët në proces e përcjellin gjykimin në gjuhën e vet. Ftesa për gjykatë përmban informacionet në shqip dhe serbisht. Të gjithë gjykatësit e marrin gjithë dokumentacionin e nevojshëm në gjuhën e tyre amtare. Të gjitha ligjet janë publikuar në Gazetën Zyrtare në anglisht, shqip dhe serbisht. Gjykata komunale dhe e qarkut në Pristhinë/Prištini, sikurse edhe gjykatat tjera në Kosovë, nuk kanë publikimet e veta. Gjykatësit në Kosovë marrin informata për aktivitete të ndryshme përmes Gjykatës Supreme dhe përmes buletinit të Shoqatës së Gjykatësve të Kosovës. Të gjitha këto informacione dhe buletinet janë në gjuhën shqipe, angleze dhe serbe.

Vendimet e gjykatës përgatiten varësisht nga nacionaliteti i palës. Gjykatësit boshnjak, përgatisin planin e aktivitetit të tyre në gjuhën boshnjake. Ata, gjithashtu, shkruajnë vendimet e tyre në gjuhën e vet. Ai dokument pastaj përkthehet në shqip, nëse palët janë shqiptarë. Në të njëjtën mënyrë punojnë edhe gjykatësit shqiptarë, i shkruajnë vendimet e tyre në gjuhën shqipe, e pastaj ato përkthehen në gjuhën e palëve.

F. M. Juriste në Gjykatën komunale në Prishtinë/Priština

FDH intervistë, 31 gusht 2007.

5.3. Zbatimi i ligjit në shtëpinë e shëndetit nr IV

Në shtëpinë e shëndetit numër IV në Prishtinë/Priština ligji për përdorimin e gjuhëve absolutisht nuk respektohet. Të gjitha informatat janë të shkruara vetëm në gjuhën shqipe. I gjithë dokumentacioni është përgatitur vetëm në gjuhën shqipe: kartelat e pacientëve, formularët, udhëzimet për te specialisti dhe udhëzimet për laborator, si dhe recetat. Dokumentacioni publik i këtij shërbimi shëndetësor vjen nga shtëpia kryesore (qendrore) e shëndetit në Prishtinë/Prištine dhe ajo gjithashtu është vetëm në shqip. Vula e shtëpisë së shëndetit është vetëm në shqip. Të punësuarit nuk e dinë se dinë se ekziston ligji mbi përdorimin e gjuhëve dhe nuk dinë as për masat që duhet ndërmarrë në mënyrë që ai të respektohet. Në këtë institucion shëndetësor janë të punësuar një boshnjak dhe një turk të cilët flasin lirisht në gjuhën e tyre në komunikim me kolegët por të gjitha informatat për punën e tyre i marrin në gjuhën shqipe. Mbledhjet e kolegjiumit mbahen në shqip, ashtu që kolegët e tyre shqiptarë ua përkthejnë në mënyrë simultane, nëse ata kanë nevojë.

Në këtë stacion shëndetësor ofrojmë ndihmë mjekësore të gjithë banorëve të kësaj lagjeje. Përpos pacientëve shqiptarë këtu marrin ndihmë mjekësore rregullisht edhe pacientët boshnjakë, romë dhe ashkali ... unë përpiqem maksimalisht që të gjitha shërbimet mjekësore t’i ofrojë në mënyrën më të mirë. Me pacientët boshnjakë komunikoj në gjuhë e tyre. Rrallë ndodh të kemi pacientë të kombësisë serbe.

H.F.M , Pediatër shtëpia e shëndetit numër IV në Prishtinë/Priština

FDH intervistë, 13 gusht 2007.

Kur kemi pacientë boshnjak ata na drejtohen në gjuhë boshnjake dhe ne u përgjigjemi në po atë gjuhë. Emrat e këtyre pacientëve i shkruajmë në fletore në përputhje me rregullat drejtshkrimore të gjuhës së tyre. Përndryshe, ne nuk jemi të informuar për ligjin mbi përdorimin e gjuhëve, dhe as për atë që duhet të bëjmë me qëllim të respektimit të këtij ligji.

Z.B. Motër medicinale në shtëpinë e shëndetit numër IV në Prishtinë/Priština

FDH intervistë, 13 gusht 2007.

5.4. Zbatimi i ligjit për përdorimin e gjuhëve në Kuvendin e Kosovës

Ligji për përdorimin e gjuhëve respektohet në tërësi në Kuvendin e Kosovës. Mbishkrimet në hyrje të kuvendit dhe të ndërtesës së kuvendit janë në gjuhën shqipe, serbe dhe angleze. Emrat e deputetëve dhe të punësuarve të tjerë janë gjithashtu të shkruar në këto tri gjuhë. Të gjitha materialet e kuvendit, ligjet dhe buletini i kuvendit ''ASI'' janë në shqip, serbisht dhe anglisht. Gjatë mbledhje të komisioneve të kuvendit, për deputetët nga radhët e komuniteteve pakicë është siguruar përkthimi simultan.

Ueb-faqja e kuvendit (www.assembly-kosova.org), përmban materiale dhe informata në shqip, serbisht dhe anglisht. Të gjitha pjesët e ueb-sajtit azhurnohen me rregull dhe të gjitha ligjet e miratuar mund të lexohen në tri gjuhë.

Unë jam këshilltar ligjor në Kuvendin e Kosovës për më shumë se katër vite. Kam qenë anëtar i shumë komisioneve për hartimin e projektligjeve në kuadër të Komisionit për çështje gjyqësore, legjislacion dhe kornizë kushtetuese me nën-komisionet për barazi gjinore, peticione, kërkesa publike dhe personat e zhdukur. Ky komision gjatë punës së tij është i kujdesshëm në veçanti që ligjet e reja të jenë plotësisht në harmoni me ligjet në fuqi, sidomos me ligjin për përdorimin e gjuhëve.

H.G. këshilltar ligjor në Kuvendin e Kosovës

FDH intervistë, 11 korrik 2007

5.5. Zbatimi i ligjit për përdorimin e gjuhëve në agjensionin Kosovar të Pronës (KPA)

Gjuhët zyrtare në KPA janë gjuha shqipe, serbe dhe angleze, dhe janë në përdorim të barabartë. Emri i shërbimit dhe emrat e të punësuarve në të janë të shkruara në gjuhët zyrtare. Dokumentacioni jepet në ato gjuhë në të cilat pala i drejtohet agjensionit. Agjensioni informon qytetarët e interesuar përmes publikimeve, broshurave, informatave në gazetat ditore dhe javore në Serbi, Mal të Zi dhe Kosovës, në të gjitha gjuhët zyrtare. KPA gjithashtu emiton spote në televizionet e Kosovës në gjuhën shqipe dhe serbe, kurse në televizionet në Serbi në gjuhën serbe. Ueb-faqja e KPA (ëëë.kpaonline.org) është në të tri gjuhët zyrtare dhe azhurnohet rregullisht.

Agjensioni pranon kërkesa prej pjesëtarëve të komuniteteve pakicë dhe ne ofrojmë shërbime në atë gjuhë në të cilën kërkesa është shkruar. Pasi të verifikohen dokumentet dhe të informohen të gjitha palët relevante, kërkesa përgatitet t’i jepet komisionit i cili jep konkluzionet në lidhje me kërkesën. E gjithë kjo procedurë publikohet në gjuhën e palëve të interesuara dhe në atë angleze. përgjigja zyrtare e KPA bëhet në gjuhën e palës dhe anglisht. Në rastet kur dokumenti nuk është i qartë në gjuhën e palëve, atëherë përparësi i jepet versionit anglez ... Në KPA janë të punësuar shqiptarët dhe pjesëtarët e komuniteteve pakicë dhe asnjë nga të punësuarit nuk e merr kërkesën e shqiptarit sepse është shqiptar ose atë të serbit sepse është serb. Ne bashkërisht u përgjigjemi nevojave të gjithë qytetarëve të Kosovës, pavarësisht nga përkatësia kombëtare.

A.R.S., juriste në KPA

FDH intervistë, 6 gusht 2007.

6. Mitrovicë/Mitrovica

Komuna e Mitrovicës/Mitrovica është e ndarë administrativisht në sy pjesë: në atë jugore, me shumicë shqiptare dhe veriore, ku serbet përbëjnë shumicën. Ndërtesa e kuvendit të komunës ndodhet në pjesën jugore të qytetit. Në pjesën veriore është ndërtesa e administratës së UNMIK-ut, në të cilën funksionon administrata komunale për pjesën veriore të qytetit. Gjuhët zyrtare në gjithë territorin e komunës janë gjuha shqipe, serbe dhe angleze, kurse në atë jugore edhe ajo turke. Në të dy pjesët e qytetit ekzistojnë zyrat për komunitete të cilat i kanë koordinatorët e tyre dhe këto zyra janë të pavarura nga njëra tjetra. Përfaqësuesit e zyrës për komunitete më herët kanë marrë pjesë në mbledhjet ku janë diskutuar realizimi i projekteve të ndryshme që kishin të bëjnë me kthimin dhe rindërtimin e objekteve të banimit. Në rastet e tilla, organizohej përkthimi si në gjuhën shqip ashtu edhe në atë serbe. Por, përfaqësuesit e kësaj zyre nga pjesa veriore e Mitrovicës/Mitrovica, d.m.th serbët, kanë ndërprerë pjesëmarrjen në mbledhje, sepse sipas fjalëve të tyre ata kanë vendosur bashkëpunim me organizata të ndryshme ndërkombëtare për këto çështje.

çdo dokument që nga pjesa veriore u dërgohet zyrtarëve në pjesës jugore të qytetit është në serbisht, anglisht dhe shqip. Gjithashtu, dokumentacioni që vjen në pjesën veriore të Mitrovicës/Mirovicë nga komuna në pjesën jugore të qytetit është e përkthyer edhe në gjuhën serbe. Komuna nuk e ka logon e saj, kurse vula është në gjuhën serbe, shqipe dhe angleze. Komuna ka ueb-faqen e saj dhe ajo administrohet në pjesën jugore të qytetit. Pjesa e ueb-faqe në gjuhë serbe nuk azhurnohet.

6.1. Zbatimi i ligjit në kuvendin e komunës së Mitrovicës/Mitrovica (Mitrovicë jugore/južna Mitrovica)

Gjatë mbledhjeve të bordit të drejtorëve dhe mbledhjeve të kuvendit komunal është siguruar përkthimi simultan. Të gjitha rregulloret dhe vendimet janë edhe në gjuhën sebe edhe në atë shqipe. Statuti i komunës akoma nuk është ndërruar në kuptim të udhëzimeve që kanë të bëjnë me përdorimin e gjuhëve zyrtare, por ai është përkthyer në gjuhën serbe. Dokumentet jepen në gjuhën në të cilën është dorëzuar kërkesa, ndërsa zyrtarët komunal komunikojnë me qytetarët në gjuhën në të cilën ata u drejtohen. Komuna ka shërbimin për përkthim në të cilën janë punësuar katër përkthyes, dy për shqip dhe dy për serbisht. Megjithatë, për shkak të volumit të madh të punës përkthimet nuk bëhen me kohë. Kjo në veçanti ka të bëjë me procesverbalet nga mbledhja e bordit të drejtorëve, gjë që e bën të pamundur pjesëmarrjen më aktive të zyrtarëve nga komunitete pakicë. Edhe pse në pjesën jugore të qyteti edhe gjuha turke është gjuhë zyrtare, nuk ka përkthyes për gjuhën turke, por përkundër kësaj dokumentet lëshohen edhe në gjuhën turke. Detyrat e përkthyesit për turqisht, përpos detyrave te tyre të zakonshme, i kryen një zyrtar komunal i nacionalitetit turk. Të gjitha informatat në tabelat e shpalljeve janë ekskluzivisht në gjuhën shqipe, siç janë edhe emrat e shërbimeve komunale dhe emrat e të punësuarve. Informatat për diskutimet publike gjithashtu janë vetëm në gjuhë shqipe. Sipas fjalëve të zyrtarit komunal dikush e ka grisur informatën në gjuhën serbe. Në hyrje të komunës qëndron tabela në të cilën emri i komunës është shkruar në shqip, serbisht dhe anglisht.

Zyrtarët komunal duhet të përgjigjen në gjuhën në të cilën u drejtohet pala. Gjithashtu,palëve u lëshohen dokumentet në gjuhën në të cilën është bërë kërkesa. Deri tani nuk kemi marrë asnjë ankesë se dikujt nuk i janë përgjigjur në gjuhën në të cilën ai i është drejtuar komunës ... Emrat e shërbimeve të organeve brenda komunës kanë qenë të shkruara në te tri gjuhët por shpesh palët e zhgarravisin ose e grisin atë pjesë të informatës që është e shkruar në gjuhën serbe.

A.K. zëvendës drejtor i drejtoratit për administratë të përgjithshme në Kuvendin e komunës së Mitrovicës/Mitrovica

FDH intervistë, 18 korrik 2007.

6.2. Zbatimi i ligjit në Kuvendin e komunës së Mitrovicës/Mitrovica

(Mitrovicë veriore/severna Mitrovica)

Në tabelat në hyrje të institucioneve administrative në pjesën veriore të qytetit qëndron mbishkrimi ''Republika e Serbisë, Krahina Autonome e Kosovës dhe Metohisë''. Emrat e shërbimeve komunale, emrat e të punësuarve si dhe informatat në tabelat e shpalljeve janë vetëm në gjuhën serbe. Emrat e rrugëve gjithashtu janë vetëm në gjuhën serbe. Pajisja për përkthim simultan nuk është instaluar, kurse dokumentet jepen vetëm në gjuhën serbe. Ekziston shërbimi për përkthim në të cilën punojnë dy përkthyes.

Zyra jonë për komunitete e ka koordinatorin e vet, kurse zyra për komunitete në pjesën jugore e ka poashtu koordinatorin e vet. Ne nuk u japim llogari atyre, e as ata neve. Ata kanë kryetarin e tyre (Mursel Ibrahimi)i cili nuk është edhe kryetari jonë. Personi që kryen punët, të themi ashtu, të kryetarit është drejtori i administratës së përgjithshme të UN-t, Vladimir Anokhin. Ai ia dërgon raportet administratorit regjional të UN-it, Jaroslavu Kozaku, kështu që ne nuk kemi asgjë të përbashkët me komunën që ndodhet në pjesën jugore të qytetit.

S.R., zyrtar në zyrën për komunitete në Mitrovicën veriore/severna Mitrovica

FDH intervistë, 19 korrik 2007.

6.3. Pozita e Romëve, Ashkalinjëve dhe Egjiptianëve në kuvendin e Mitrovicës/Mitrovica

Romët, Ashkalitë dhe Egjiptasit kanë përfaqësuesin e tyre në komunë. Gjuha rome nuk është në përdorim zyrtar as në pjesën veriore të qytetit, e as në atë jugore, dhe ky zyrtar e shprehet në gjuhën e tij vetëm nëse i dikush i drejtohet në atë gjuhë. Në përgjithësi, romët janë të mendimit se nuk kanë lirinë e të shprehurit në gjuhën e tyre në gjithë qytetin e Mitrovicës/Mitrovica.

Një vit më parë, në lagjen e romëve në Mitrovicë, bisedova në gjuhën serbe me një inxhinier serb. Quhet Gradimir, nuk më kujtohet mbiemri. Bisedën tonë e dëgjuan dy të rinj shqiptarë të cilët po kalonin pranë nesh. Kjo u pengoi atyre dhe më pyetën pse po komunikoj në gjuhën serbe dhe nëse më dëgjojnë edhe një herë të flas serbisht do të më hedhin bomba. Unë e paraqita rastin te pjesëtarët e SHPK-së që ishin në afërsi. Ata biseduan shkurt me të rinjtë dhe i lëshuan. Kurse në pjesën veriore të Mitrovicës, deri sa po bisedoja me një kushëririn tim në gjuhën rome, në tregun e gjelbër, u afrua një zotëri dhe filloi të më kërcënoj sepse, sipas tij, po flisja në gjuhën shqipe.

E.B. përfaqësues i Romëve, Ashkalive dhe Egjiptasve në kuvendin e Mitrovicës/Mitrovica

FDH intervistë, 18 korrik 2007.

Rekomandimet

• Qeveria e Kosovës duhet të ndërmarrë një fushatë me qëllim që të informojë qytetarët e Kosovës dhe të punësuarit në institucionet publike, për detyrimet e institucioneve dhe organizatave tjera që rrjedhin nga ligji për përdorimin e gjuhëve.

• Qeveria e Kosovës duhet të krijoj kushte që puna e komisionit për gjuhët, i cili është formuar në bazë të ligjit për përdorimin e gjuhëve, të jetë i pavarur dhe transparent.

• Komisioni për gjuhë duhet të monitorojë implemnimin e Ligjit për Përdorimin e Gjuhëve dhe duhet të raportojë rregullisht Qeverinë dhe publikun mbi zbraztësirat në implementim .

• Komisioni për gjuhë duhet të bëjë monitorimin e zbatimit të ligjit mbi përdorimin e gjuhëve dhe ta njoftojë rregullisht Qeverinë dhe opinionin në lidhje me problemet në zbatimin e tij.

• Gjithë dokumentacioni, informacionet dhe udhëzimet të cilat Qeveria e Kosovës ua dërgon institucioneve lokale duhet të jenë në gjuhët zyrtare të Kosovës dhe në gjuhët zyrtare të komunës së cilës i përket institucioni përkatës.

• Me qëllim të zbatimit të unifikuar të rregullave drejtshkrimore dhe administrative, gjatë përgatitjes së dokumenteve zyrtare, Qeveria e Kosovës duhet të organizoj kurse për përdorimin e gjuhëve zyrtare në Kosovë për gjithë të punësuarit në shërbimet publike të nivelit qendror.

• Ministria e Transportit dhe Post-telekomunikacionit të Kosovës, duhet të ndërmarrë të gjitha masat e nevojshme për mënjanimin e lëshimeve sa u përket vendosjes dhe ndërrimit të tabelave rrugore të dëmtuara ose të padëmtuara. Gjithashtu, kjo Ministri duhet të ketë bashkëpunim të ngushtë me institucionet komunale, me qëllim që mbishkrimet e rrugëve dhe vendbanimeve të shkruhen saktë.

• Të gjitha komunat e Kosovës duhet të zbatojnë plotësisht Ligjin për Përdorimin e Gjuhëve në nivel lokal.

• Të gjitha komunat e Kosovës duhet të krijojnë kushte që ligji për përdorimin e gjuhëve të zbatohet në nivelin lokal.

• Të gjitha komunat në Kosovë duhet t’i harmonizojnë statutet e tyre me ligjin për përdorimin e gjuhëve.

• Në të gjitha komunat duhet të ekzistojë mundësia që dokumentet për qytetarët të lëshohen në gjuhët zyrtare të komunës.

• Gjatë përgatitjes së dokumenteve të cilat u lëshohen qytetarëve sipas kërkesës së tyre, zyrtarët komunal duhet të respektojnë rregullat gramatikore dhe drejtshkrimore të gjuhës në të cilën lëshohet dokumenti.

• I gjithë dokumentacioni publik i komunës duhet të jetë i përkthyer në gjuhët që janë zyrtare në atë komune.

• Komunat duhet të sigurojnë buxhet që të punësojnë numër të mjaftueshëm të përkthyesve në të gjitha gjuhët zyrtare të komunës, në mënyrë që qytetarët e komunës dhe gjithë të punësuarit, të informohen në mënyrë adekuate dhe të marrin dokumentacionin e nevojshëm me kohë.

• Duhet siguruar buxhet në mënyrë që të gjitha komunat të kenë mundësinë për të pasur ueb-faqet e tyre. Ueb-faqja duhet të jetë në të gjitha gjuhët zyrtare të asaj komune dhe të azhurnohet në të gjitha gjuhët.

• Në komunat ku gjuha boshnjake është zyrtare, si për shembull në Dragash/Dragaš dhe Pejë/Peć, është e nevojshme të sigurohen të gjitha kushtet që qytetarët dhe të punësuarit e komunitetit boshnjak të marrin dokumentacionin në gjuhën e tyre.

• Komunat duhet të organizojnë kurse të gjuhëve zyrtare për të punësuarit në komunë.

Primena Zakona o upotrebi jezika u institucijama na Kosovu

Izveštaj FHP - Kosovo

oktobar 2007.

Uvodne napomene

U periodu od jula do oktobra 2007. godine Fond za humanitarno pravo - Kosovo (FHP - Kosovo) sproveo je istraživanje da li i u kojoj meri lokalne kosovske institucije, Skupština Kosova, Okružni i Opštinski sud u Prištini/Prishtinë, Kosovska agencija za imovinu i Dom zdravlja IV primenjuju Zakon o upotrebi jezika. Istraživanje je sprovedeno u multietničkim opštinama (Prizren/Prizren, Kosovo Polje/Fushë Kosovë, Klina/Klinë, Gnjilane/Gjilan Peć/Peja, Dragaš/Dragash), u opštinama u kojima su Albanci većina (Srbica/Skenderaj, Dečane/Deçan, Glogovac/Gllogovc, Mališevo/Malishevë, Podujevo/Podujevë), kao i u opštinama u kojima su Srbi većinsko stanovništvo (Štrpce/Shtërpcë, Leposavić/Leposaviq, Zubin Potok/Zubin Potok i Zvečan/Zveçan). Priština/Prishtinë i Mitrovica/Mitrovicë su posmatrani kao posebni slučajevi.

Neposrednim praćenjem primene Zakona o upotrebi jezika FHP - Kosovo želi da dokumentovano prikaže poštovanje prava manjina da koriste svoj jezik u skladu sa Zakonom o upotrebi jezika, i na osnovu toga predloži kosovskim institucijama i UNMIK-u preporuke za poboljšanje položaja manjina i njihovo potpunije integrisanje u kosovsko društvo.

Rezime

Članom 4.4. Ustavnog okvira za privremenu samoupravu na Kosovu[6] i Zakonom o upotrebi jezika[7] zagarantovano je pravo manjinskim zajednicama da se u kontaktu sa službenicima javnih institucija služe svojim jezikom, da dobiju dokumentaciju na onom jeziku na kojem su zahtev podneli i da budu informisani barem na jezicima koji su službeni u određenoj instituciji.

U institucijama Kosova Zakon o upotrebi jezika ne poštuje se u potpunosti. Zakon se generalno najviše poštuje u multietničkim opštinama. Prizren/Prizren je primer opštine gde se ovaj zakon u potpunosti primenjuje, dok je opština Gnjilane/Gjilan primer gde se zakon ne primenjuje u potpunosti.

Što se tiče jednonacionalnih opština, u onim sredinama gde su Albanci većinsko stanovništvo odredbe Zakona o upotrebi jezika se više primenjuju nego u opštinama gde su Srbi u većini. U jednonacionalnim albanskim opštinama Zakon o upotrebi jezika se najviše poštuje u opštini Srbica/Skenderaj, a najmanje u opštinama Glogovac/Gllogovc, Mališevo/Malishevë i Dečane/Deçan. U svim opštinama gde isključivo žive Albanci, sa izuzetkom Glogovca/Gllogovc, statut je preveden na srpski i na engleski. Međutim, samo je u Srbici/Skenderaj statut izmenjen u skladu sa zakonom i srpski jezik je proglašen za zvaničan u toj opštini.

Primetno je da se u nekim jednonacionalnim albanskim opštinama, kao u Srbici/Skenderaj, Zakon o upotrebi jezika više primenjuje nego u multietničkim opštinama, poput Gnjilana/Gjilan. Statut opštine Gnjilane/Gjilan nije usklađen sa Zakonom o upotrebi jezika, jer iako je i turski zvaničan jezik u opštini, u statutu opštine piše da su to samo albanski i srpski.

Što se tiče opština gde su Srbi u većini, Zakon o upotrebi jezika se generalno ne poštuje. Pozitivni znaci se vide jedino u opštini Štrpce/Shtërpcë, gde živi značajan procenat Albanaca. U srpskim opštinama na severu Kosova, Leposavić/Leposaviq, Zvečan/Zveçan, i Zubin Potok/Zubin Potok, Zakon o upotrebi jezika uopšte se ne poštuje, niti opštinski službenici išta preduzimaju da bi se stvorili uslovi za primenu ovog zakona. U svim opštinama službenici izjavljuju da funkcionišu kao deo Vlade Srbije i da su prekinuli da komuniciraju sa Vladom Kosova, čime je dodatno onemogućena primena zakona. Iako su na Kosovu zvanični jezici srpski i albanski, statuti pomenutih opština još uvek nisu uređeni u skladu sa zakonom, tako da u njima stoji da je samo srpski zvaničan jezik. Izuzetak od ovog pravila je opština Štrpce/Shtërpcë.

U višenacionalnim opštinama natpisi na zgradama opština, imena opštinskih organa i imena zaposlenih napisani su na zvaničnim jezicima u toj opštini. Izuzetak od ovog pravila je Gnjilane/Gjilan: iako je i turski zvaničan jezik, natpisi nisu na turskom, niti je ijedan zvaničan dokument, osim statuta, na turskom. Takođe, ne postoje ni nazivi na srpskom. Po rečima službenika, oni su postojali, ali su ih stranke ili ižvrljale ili pocepale.

Pravilo je da se u multietničkim opštinama dokumentacija izdaje na onim jezicima na kojima je napisan zahtev. Javna dokumentacija u ovim opštinama je na službenim jezicima opštine. Jedan od problema je što dokumenta koja dobijaju stranke iz redova manjinskih zajednica nisu napisana u skladu sa gramatikom i pravopisom tog jezika. Iako postoje problemi sa prevodom, u smislu nepoštovanja gramatičkih i pravopisnih pravila, nijedna opština nije organizovala trening za prevodioce kao ni kurseve albanskog, srpskog ili turskog jezika za zaposlene u opštinama. U višenacionalnim opštinama informacije na oglasnim tablama su uglavnom na albanskom, a formulari za zapošljavanje i razni drugi zahtevi su pripremljeni i na albanskom i na srpskom.

Nazivi opština i opštinskih službi, imena zaposlenih i informacije u jednonacionalnim albanskim opštinama uglavnom su na albanskom, dok su u srpskim opštinama isključivo na srpskom.

Imena sela i u višenacionalnim i u jednonacionalnim albanskim opštinama su na albanskom i na srpskom, a nazivi ulica i na engleskom. U opštinama kao što je Prizren/Prizren, svi nazivi su i na turskom, ali takva situacija nije u Gnjilanu/Gjilan, iako je u toj opštini turski službeni jezik. U srpskim opštinama, osim u Štrpcu/Shtërpcë, svi nazivi ulica su napisani samo na srpskom jeziku.

Formulari za civilnu registraciju su unifikovani na čitavoj teritoriji Kosova, i oni su na srpskom, albanskom i na engleskom, a u Prizrenu/Prizren, Gnjilanu/Gjilan i u južnoj Mitrovici/Mitrovicë i na turskom.

Službe za prevod, kao i tehnika za simultano prevođenje, postoje u svim multietničkim i gotovo u svim jednonacionalnim opštinama gde su Albanci u većini, dok takve službe i tehnika ne postoje u srpskim jednonacionalnim opštinama, sa izuzetkom opštine Štrpce/Shtërpcë. Jednonacionalne opštine gde su Srbi u većini koriste usluge prevodilaca adminsitracije UNMIK-a ili kolega Albanaca iz kancelarija za zajednice.

Broj prevodilaca nije dovoljan pa su službe za prevod preopterećene materijalom koji mora da se prevede. Službenici, dakle, nemaju sve potrebne uslove za rad da bi stranke na vreme dobijale dokumente koje su tražili.

Web portali opština uglavnom postoje. Što se tiče multietničkih i albanskih opština, web portal uglavnom postoji na albanskom i srpskom jeziku, ali se srpski portal ne ažurira redovno, osim u slučaju opštine Prizren/Prizren, gde su sve stranice, i na srpskom, albanskom, engleskom i turskom, ažurirane. Web portal opština gde su Srbi u većini još uvek ne postoje.

U centralnim kosovskim institucijama, poput Skupštine Kosova, Okružnom sudu u Prištini/Prishtinë ili Agenciji za imovinu, Zakon o upotrebi jezika se potpuno primenjuje. U opštinskim i okružnim sudovima se u svakodnevnom radu koriste svi zvanični jezici potpuno slobodno. Za vreme sudske rasprave obezbeđen je simultani prevod na jezik stranaka. Sudski pozivi se pripremaju na albanskom i na srpskom. Izuzetak su domovi zdravlja u Prištini/Prishtinë, gde se Zakon o upotrebi jezika uopšte ne primenjuje, niti su zaposleni u njima uopšte upoznati sa odredbama ovog zakona.

Što se tiče opštine Mitrovica/Mitrovicë, funkcionišu dve opštinske administracije, jedna u južnom i jedna u severnom delu grada. U opštini u južnom delu službenici ulažu napore da se poštuje Zakon o upotrebi jezika, mada se on generalno ne poštuje. Sve informacije su na albanskom, a natpisi na srpskom se ili žvrljaju ili cepaju. Što se tiče severnog dela opštine, ovaj zakon se gotovo uopšte ne primenjuje, niti službenici te opštine uopšte imaju kontakte sa kolegama iz južnog dela grada.

1.Relevantne ustavne i zakonske odredbe

1.1. Ustavni okvir za privremenu samoupravu na Kosovu

Prava zajednica i njihovih članova:

4.4 Zajednice i njihovi članovi imaju pravo da:

(a) Slobodno koriste svoj jezik i pismo, pred sudovima, organima i drugim javnim telima na Kosovu;

(c) Imaju pristup informacijama na svom jeziku;

(d) Imaju jednake mogućnosti u pogledu zapošljavanja u javnim telima na svim nivoima i u pogledu pristupa javnim službama na svim nivoima;

(f) Koriste i ističu simbole zajednice, u skladu sa zakonom;

(h) Nesmetano ostvaruju kontakt sa lokalnim, regionalnim i međunarodnim nevladinim organizacijama i učestvuju u njima, u saglasnosti sa procedurom tih organizacija;

(i) Pružaju informacije na jeziku i pismu svoje zajednice, uključujući osnivanje i vođenje sopstvenih medija;

(m) Primaju i pružaju usluge javne zdravstvene i socijalne zaštite, bez diskriminacije, u skladu sa standardima u primeni;

1.2. Zakon o upotrebi jezika

Opšte odredbe

Član 1

1.1. Svrha ovog zakona je da obezbedi:

i. Upotrebu službenih jezika, kao i jezika zajednica, čiji maternji jezik nije službeni jezik, u Kosovskim institucijama i drugim organizacijama i preduzećima koje vrše javne funkcije i usluge;

ii. Ravnopravan status albanskog i srpskog jezika kao službenih jezika Kosova, jednaka prava za njihovu upotrebu u svim institucijama Kosova;

iii. Pravo svih zajednica na Kosovu da sačuvaju, održe i promovišu svoj jezički identitet;

iv. Višejezički karakter kosovskog društva, koji predstavlja svoje jedinstvene duhovne, intelektualne, istorijske i kulturne vrednosti.

Član 2

2.1. Albanski i srpski i njihovi alfabeti su službeni jezici na Kosovu i imaju ravnopravan status u Kosovskim institucijama.

2.2. Sva lica imaju jednaka prava što se tiče upotrebe službenih jezika u kosovskim institucijama.

2.3. U opštinama naseljenim zajednicom čiji maternji jezik nije zvanični jezik, i koja čini najmanje 5 procenata ukupne populacije opštine, jezik zajednice imaće status zvaničnog jezika u opštini i koristiće se ravnopravno sa zvaničnim jezicima. Bez obzira na prethodno navedeno, izuzetno, u opštini Prizren, Turski jezik imaće status zvaničnog jezika.

2.4. U onim opštinama na kojima živi jedna zajednica, čiji maternji jezik nije jedan od službenih jezika na Kosovu i koja predstavlja više od tri (3) posto opšteg stanovništva opštine, jezik te zajednice imaće status jezika u službenoj upotrebi u toj opštini i biće u ravnopravnoj upotrebi u skladu sa odredbama utvrdjenih u članu 8 ovog zakona. Osim toga, jedna zajednica, čiji je jezik tradicionalno upotrebljen u jednoj opštini, imaće status jezika u službenoj upotrebi u toj opštini. U vezi sa ovim pitanjem, opštine će usvojiti bliže pravilnike u roku od 6 meseci nakon stupanja na snagu ovog zakona, u skladu sa članom 35 ovog zakona.

2.5. Kosovske institucije će osigurati jezička prava licima koja pripadaju zajednicama čiji

maternji jezik nije službeni jezik, u skladu sa odredbama ovog zakona.

Član 3

3.1. Svako lice ima pravo na slobodu izražavanja. Ovo pravo uključuje slobodu primanja, traženja i pružanja informacija i ideja na jeziku po svom izboru, bez ometanja. Slobodan prijem prekograničnog prenosa, bilo neposredno ili preko ponovnog prenošenja ili reemitovanja ne zabranjuje se po osnovu jezika. Primenjivanje ove slobode može biti podvrgnuto ograničenjima, koja su u skladu sa obavezujućim međunarodnim sporazumima o ljudskim pravima.

Korišćenje jezika u centralnim institucijama

Član 4

4.1. U centralnim institucijama Kosova, se primenjuje jednakost službenih jezika.

4.2. Svaka osoba ima prava da komunicira i da prima dostupne usluge i javne dokumente od centralnih institucija Kosova na bilo koji službeni jezik. Sve centralne institucije su dužne da osiguraju da svaka osoba može komunicirati i može dobiti dostupne usluge i javna dokumenta od njihovih organa i institucija na bilo koji službeni jezik.

4.3. Službeni jezici se koriste na jednaki način na sednicima i radu centralnih institucija. Centralne institucije će obezbediti prevod sa jednog na drugi jezik, ako se takav prevod zahteva, za sednice centralnih institucija, kao i javnim sastancima organizovanih od ovih institucija.

4.4. Članovi vlade čiji maternji jezik nije zvanični jezik imaju prava da koriste njihov maternji jezik na sastancima centralnih institucija i javnim sastancima organizovanih od ovih institucija. Po zahtevu, centralne institucije obezbeđuju prevod.

4.5. Zvanični podaci i zvanična dokumenta biće čuvani i izdavani na zvaničnim jezicima.

4.6. Zvanični nazivi centralnih institucija biće izloženi na službenim jezicima kao i na službenim jezicima opštine.

4.7. Centralne institucije moraju obezbediti da njihova radna okruženja budu pogodna za efikasnu upotrebu zvaničnih jezika i da omogući upotrebu bilo kojeg zvaničnog jezika od strane svojih službenika i radnika.

Član 5

5.1. Zvanični jezici se upotrebljavaju na ravnopravnoj osnovi u radu, na raspravama ili drugim postupcima Skupštine Kosova i njenih komisija. Sredstva za simultani prevod iz jednog zvaničnog jezika na druge trebaju biti dostupni tokom sednica i drugih procedura Skupštine Kosova i njenih komisija.

5.2. Članovi Skupštine Kosova čiji maternji jezik nije zvanični jezik imaju pravo da upotrebljavaju svoj maternji jezik u radu, na sednicama Skupštine Kosova i njenih komisija, kao i na javnim sastancima organizovanim od strane Skupštine Kosova. Sredstva moraju biti obezbeđena radi prevoda sa i na jezik člana ako se takav prevod zahteva. Svaki dokument predat od ovakvog člana biće preveden na zvanične jezike i svi zatraženi odgovori biće vraćeni na jeziku upotrebljenom od strane istog.

5.3. Zvanična dokumenta kao i zvanični podaci rasprava ili drugih procedura Skupštine Kosova i njenih komisija ce biti čuvani i izdavani na službenim jezicima.

5.4. Svi usvojeni zakoni od strane Skupštine Kosova, biće izdati i objavljeni na zvaničnim jezicima. Verzije na zvaničnim jezicima su jednako merodavne. Svi zakoni biće objavljeni na bošnjački i turski jezik.

Član 6

Osobe koje pripadaju zajednici čiji maternji jezik nije zvanični jezik trebaju imati prava podneti pisane i usmene dopise Instituciji Ombudspersona, i da primaju od ovore na njihovom maternjem jeziku od dotične institucije.

Upotreba jezika u opštinskim institucijama

Član 7

7.1. U opštinskim institucijama se primenjuje jednakost službenih jezika opštine.

7.2. Svaka osoba ima pravo da komunicira i da prima dostupne usluge i javne dokumente od opštinskih institucija i službenika na bilo koji službeni jezik. Svako opštinsko predstavničko i izvršno telo ima dužnost da osigura da svaka osoba može komunicirati i dobiti dostupne usluge i javna dokumenta od bilo kog organa opštinskih institucija na bilo kojem službenom jeziku.

7.3. Službeni jezici se koriste na ravnopravni način na sednicima i radu opštinskog predstavničkim i izvršnim opštinskim telima. Opštinske institucije će obezbediti prevod sa jednog službenog jezika na drugi službeni jezik, ako se takav prevod zahteva, na sednicama predstavničkog i izvršnog tela opštine, kao i javni sastanci organizovani od strane opštine.

7.4. Zapisnici sa sastanaka, službene beleške predstavničkih i izvršnih tela opštine, javne knjige i drugi zvanični dokumenti njenih komisija biće čuvani i izdati na svim službenim jezicima opštine.

7.5. Opštinske institucije moraju obezbediti da njihova radna okruženja budu pogodna za efikasnu upotrebu službenih jezika i da omoguće upotrebu bilo kog službenog jezika od strane svojih službenika i radnika.

7.6. Uredbe i dopunski akti usvojeni od strane opštine biće izdati i objavljeni na službenim jezicima opštine. Verzije na službenim jezicima su merodavne.

Član 8

8.1. U opštinama, osobe koje pripadaju zajednici čiji je jezik u službenoj upotrebi u skladu sa članom 2.4, imaju pravo da podnose usmene ili pismene zahteve i dokumente i dobiju odgovore na svom jeziku od strane opštinskih institucija i zvaničnika, ako to zahtevaju.

8.2. Svaki opštinsko predstavničko i izvršno telo ima za dužnost da osigura da takve osobe

mogu da podnose usmene ili pismene zahteve i dokumente i dobiju odgovore na svom

jeziku.

8.3. Opštinske uredbe i dopunski akti trebaju biti izdati i objavljeni na jezicima takvih zajednica ako to zahtevaju.

8.4. Članovi opštinskih predstavničkih tela i njenih komiteta koji pripadaju zajednici čiji maternji jezik nije službeni jezik imaju pravo upotrebe maternjeg jezika u radu i sastancima skupštine opštinskih predstavničkih tela i njenih komiteta, kao i na javnim sastancima opštinskih predstavničkih tela, i njihovih komiteta kao i na javnim sastancima organizovanim od strane opštine. Sredstva moraju biti obezbeđena radi prevoda sa i na jezik člana ako se takav prevod zahteva. Svaki dokument predat od ovakvog člana biće preveden na zvanične jezike i svi zatraženi odgovori vratiće se na jeziku upotrebljenom od istog.

Član 9

9.1. Zvanična imena opštinskih institucija i organa biće izložena na zvaničnim jezicima i na jezicima koje imaju status zvaničnog jezika u opštini u skladu sa članom 2.3.

9.2. Zvanični znaci koji označavaju ili uključuju, imena opština, sela, ulica i ostalih javnih mesta biće označena na zvaničnom jeziku i na jezicima zajednica koje imaju status zvaničnog jezika u opštini a u skladu sa članom 2.3.

2. Primena zakona u multietničkim opštinama

2.1. Skupština opštine Prizren/Prizren

U Prizrenu/Prizren je, pored albanskog i srpskog, službeni jezik i turski. Ova opština je primer gde se Zakon o upotrebi jezika u potpunosti primenjuje. U ovoj opštini svi natpisi pravopisno i gramatički ispravno su napisani. Statut, sva opštinska dokumentacija, odluke skupštine, zaključci i rešenja borda direktora, pečat opštine, kao i bilten koji izlazi jednom mesečno, napisani su na sva tri službena jezika. U biltenu opštine sadržana je celokupna opštinska dokumentacija. Naziv opštine koji se nalazi na ulazu u zgradu, nazivi opštinskih organa i imena zaposlenih su na albanskom, srpskom i turskom jeziku.[8] Službenici opštine odgovaraju na jeziku na kojem im se stranka obrati, a dokumenta se izdaju na onom jeziku na kojem je napisan zahtev. Sve informacije u opštini su takođe na tri službena jezika. U opštini funkcioniše prevodilačka služba i u njoj je zaposleno tri prevodioca. Zbog obima materijala koji treba da se prevede na sve zvanične jezike, opštini je potrebno još tri prevodioca. Dokumenta koja dostavljaju institucije sa centralnog nivoa su samo na albanskom tako da je prevodiocima dodatno otežan rad. U opštini postoji oprema za simultani prevod i ona je u funkciji. Do sada za zaposlene nisu organizovani nikakvi kursevi srpskog, albanskog ili turskog jezika. Web portal opštine je na sva tri jezika i redovno se ažurira na svim službenim jezicima. Imena ulica i naselja su napisana na turskom, albanskom i srpskom jeziku.

Statut, svi formulari, molbe i zahtevi se pripremaju na tri jezika. Na primer, pre dva dana primila sam jedan zahtev za odmor od jednog službenika opštine koji je Turčin. Taj kolega je na turskom ispunio formular koji je bio na albanskom jeziku. Otišla sam u administrativnu kancelariju i pitala da li imamo pripremljene te zahteve na sva tri jezika i oni su mi dali sva tri primeraka zahteva za godišnji odmor.

M. S. M., predsednik Izvršnog odbora Skupštine opštine Prizren/Prizren

Intervju FHP, 11. jula 2007.

2.2. Skupština opštine Kosovo Polje/Fushë Kosovë

Kosovo Polje/Fushë Kosovë je jedna od opština u kojoj se Zakon o upotrebi jezika gotovo u potpunosti primenjuje. Celokupna javna i interna dokumentacija opštine, poput odluka, zaključaka i rešenja borda direktora, uredbi, administrativnih uputstava i pravilnika, priprema se i objavljuje na srpskom i na albanskom, a neki dokumenti se objavljuju i na engleskom jeziku, poput statuta opštine. U opštini funkcioniše prevodilačka služba i u njoj su zaposlena dva prevodioca. Međutim, zbog obima posla i dokumentacije koja mora da se prevede, u opštini postoji potreba za zapošljavanjem još dva prevodioca. Oprema za simultani preved je instalirana i u funkciji je, tako da se sednice Skupštine opštine prevode na srpski i na albanski. Natpisi na ulazu u zgradu, imena opštinskih službi i zaposlenih, obaveštenja, oglasi i razne druge informacije unutar opštine napisani su na albanskom i na srpskom. Sva dokumenta se objavljuju na jezicima na kojima stranke dostave svoje zahteve. Međutim, građani iz redova manjinskih zajednica se bune zato što ti dokumenti nisu napisani u skladu sa pravilima njihovog jezika. To se prvenstveno odnosi na pisanja imena Srba. Na primer, umesto Snežana, što je u skladu sa pravilima srpskog jezika, piše se Snezhana, što je u skladu sa pravopisom albanskog. Do sada nisu organizovani nikakvi kursevi srpskog ili albanskog jezika za službenike opštine.

Imena ulica i naselja su na srpskom i na albanskom. Pečat opštine je na albanskom, engleskom i na srpskom, dok je logo na albanskom jeziku. Web portal skupštine opštine još uvek nije napravljen.

Svako od nas koji radimo u opštini trudi se da kominicira sa kolegama i strankama na njihovom jeziku.

S. Z., predsednik Skupštine opštine Kosovo Polje/Fushë Kosovë

Intervju FHP, 11. jula 2007.

2.3. Skupština opštine Kilna/Klinë

U opštini Klina/Klinë pripadnici manjinskih zajednica dobijaju dokumenta preko Kancelarije za zajednice koja se nalazi u zgradi opštine. Predstavnici ove kancelarije učestvuju u raznim opštinskim komisijama, poput Komisije za imenovanje sela, naselja i ulica ili u Komisiji za budžet i finansije, i na taj način direktno utiču na odluke koje regulišu različita prava manjina. Za praćenje toka sednica ovih komisija organizovan je simultani prevod na albanski i srpski i svi radni materijali i transkripti sednica se prevode na srpski jezik. Simultano se prevode i sednice Skupštine opštine. Statut opštine, radni plan i formulari su na albanskom i na srpskom, dok se neka dokumenta prevode i na engleski. Sva dokumentacija se izdaje na jezicima na kojima su napisani i zahtevi, u skladu sa pravilima jezika. U opštini postoji prevodilačka služba u kojoj rade dva prevodioca, ali zbog obima posla zaposleni u opštini smatraju da je potreban bar još jedan prevodilac. Na zgradi je postavljen naziv opštine koji je na albanskom i srpskom jeziku, kao što je slučaj i sa imenima opštinskih organa i imenima zaposlenih u opštini. Imena ulica su na albanskom i na srpskom. Logo i pečat opštine su na albanskom, srpskom i engleskom, dok web portal još uvek ne postoji. Do sada nisu organizovani nikakvi kursevi srpskog ili albanskog jezika za zaposlene u opštini.

Sve opštinske službe Srbima izdaju dokumentaciju na njihovom jeziku. Ponekad, kad prevodilac nije u mogućnosti da uradi neki preved, ja insistiram da se taj dokument što pre prevede, kako ne bismo mučili građane da dolaze dva puta u opštinu kako bi dobili dokument.

R. K. , službenik Kancelarije za zajednice Skupštine opštine Klina/Klinë

Intervju FHP, 19. jula 2007.

2.4. Skupština opštine Gnjilane/Gjilan

U opštini Gnjilane/Gjilan, pored albanskog i srpskog, i turski jezik ima status službenog jezika. Međutim, to je ostalo na nivou odluke, jer nisu preduzete nikakve dodatne mere kako bi se ova uredba primenila. Skupština opštine još uvek nema službenog prevodioca za turski jezik jer opština nema sredstava da ga zaposli, tako da u prevodilačkoj službi radi pet prevodilaca koji dokumentaciju prevode na srpski i na albanski. Dokumenta koja dostavljaju institucije sa centralnog nivoa samo su na albanskom jeziku, tako da je prevodiocima dodatno otežan rad. Javna dokumentacije opštine, odluke, zaključci, interni pravilnici i rešenja su na albanskom i na srpskom, a statut opštine je na albanskom, srpskom i engleskom jeziku. Međutim, većina informacija na oglasnim tablama u opštini samo je na albanskom jeziku. Tamo gde je informacija napisana i na srpskom, uglavnom je prežvrljana ili pocepana. Svim građanima opštine matična služba izdaje dokumenta na albanskom, srpskom i engleskom, prema formularu koji je isti u svim opštinama na Kosovu, a na turskom se izdaje samo ako stranka zatraži. Dokumenta koja se izdaju strankama na turskom jeziku nisu gramatički i pravopisno ispravno napisana. Inače se dokumenta izdaju na jezicima na kojima su napisani zahtevi. Natpisi na ulazu u zgradu opštine, kao i nazivi opštinskih službi i imena zaposlenih, napisani su na albanskom i srpskom jeziku, ali ne i na turskom koji je u službenoj upotrebi. Oprema za simultano prevođenje je instalirana i tokom sednica Skupštine opštine obezbeđen je prevod na srpski jezik. Pečat opštine je na albanskom, srpskom i engleskom jeziku, kao i web portal. Pored toga što je stranica na srpskom ažurirana, dokumenta koja postoje na ovom delu web portala nisu napisana u skladu sa pravopisnim pravilima srpskog jezika, pošto se ne koriste slova Š, Č, Ć, Đ, Ž. Razlog tome je nedostatak sredstava u budžetu da se kupi adekvatan softver. Imena ulica su na albanskom i srpskom jeziku. Do sada nisu organizovani kursevi srpskog, albanskog ili turskog jezika za zaposlene.

Oglasi različitih direktorata opštine, info-posteri, brošure kao i info-magazin Kosovske agencije za imovinu samo su na albanskom jeziku, jer su nam ih dostavili samo na tom jeziku. Nismo se obraćali institucijama i direktoratima opštine da nam sve informacije ubuduće šalju i na srpskom i turskom jeziku.

F. H., šef Kancelarije za odnose sa građanima u Skupštini opštine Gnjilane/Gjilan

Intervju FHP, 27. jula 2007.

Postoje nepravilnosti u pisanju imena kod pripadnika turske zajednice u ličnim dokumentima koji, ako nisu u skladu sa ostalim dokumentima na kojima je pravilno napisano ime, moraju da se zamene. Proces zamene dokumenata košta 20 evra i to plaćaju sami građani, ni krivi ni dužni.

K. Ş., predsednik Kancelarije za zajednice Skupštine opštine Gnjilane/Gjilan

Intervju FHP, 27. jula 2007.

2.5. Skupština opštine Peć/Peja

U opštini Peć/Peja zvanični jezici su albanski, srpski, bošnjački i engleski. Sednice Skupštine opštine se simultano prevode na albanski i na srpski/bošnjački[9], dok za sastanak borda direktora nije potreban simultani prevod, jer svi učesnici sastanka znaju i srpski/bošnjački i albanski. Statut opštine Peć/Peja je na albanskom, srpskom i na engleskom jeziku. Interna opštinska dokumentacija je uglavnom pripremljena na albanskom i na srpskom. Javni poziv građanima za sastanak na kojem je trebalo da budu razmatrani problemi opštine (prioriteti, infrastrukturni problemi, registracija firmi, bezbednost, integracija, takse) napisala je kancelarija direktorata za administraciju i to na tri jezika: albanskom, srpskom i bošnjačkom. Pripadnici manjina mogu da dobijaju sva dokumenta na jezicima na kojima su se obratili opštini i u skladu sa pravilima njihovog pravopisa. U opštini rade samo dva prevodioca, što nije dovoljno da bi se preveli svi dokumenti na jezike manjina, tako da se vrši izbor dokumenata za prevod. Ponekad i sami zaposleni u opštini prevode kako bi rasteretili prevodioce i građanima na vreme dostavljali dokumenta. Dodatan problem stvara dokumentacija koja dolazi iz Vlade Kosova i koja je uglavnom na albanskom, ali i na engleskom jeziku, pa i ona mora da se prevodi. Ime opštine na ulazu u zgradu napisano je na albanskom, srpskom/bošnjačkom i engleskom jeziku. Nazivi skupštinskih službi zaposlenih napisani su na albanskom i srpskom/bošnjačkom jeziku. Informacije na oglasnima tablama su na albanskom i srpskom jeziku. Logo i pečat opštine su na albanskom, srpskom i engleskom. Imena ulica su napisana na albanskom i srpskom jeziku. Web portal opštine još uvek ne postoji. Do sada nisu organizovani kursevi srpskog, bošnjačkog i albanskog jezika za zaposlene.

U okviru strukture zaposlenih u opštinu Peć osnovali smo opštnsku komisiju za monitoring politike dvojnog jezika u Peći. (...) Oglasi za radna mesta su objavljeni u kosovskim dnevnim novinama i to na srpskom i na albanskom, kao i na radio stanicama Hajat i Goraždevac. Oglasi se takođe nalaze i na tabli za informacije u selima gde žive manjine. Bošnjaci se više prijavljuju na oglase u odnosu na Srbe.

M. K., direktor Administrativno-pravne službe u Skupštini opštini Peć/Peja

Intervju FHP, 27. jula 2007.

2.6. Skupština opštine Dragaš/Dragash

U opštini Dragaš/Dragash službeni jezici su albanski, srpski i bošnjački. Na svim sastancima koje organizuje opština obezbeđen je simulatni prevod na sve jezike. Sva dokumenta koja izdaje opština su na albanskom i na srpskom/bošnjačkom, kao i pečat opštine, konkursi i oglasi. U opštini je zaposleno dva prevodioca, ali to nije dovoljan broj za potrebe opštine. Posao im je dodatno otežan činjenicom da iz Vlade Kosova sva dokumentacije stiže samo na albanskom jeziku. Sve informacije unutar opštine su samo na albanskom. Naziv opštine koji se nalazi na ulazu u zgradu, nazivi skupštinskih službi i imena zaposlenih napisani su na albanskom i srpskom/bošnjačkom. Sva opštinska dokumentacija se izdaje na jeziku na kojem je zahtev napisan, gramatički i pravopisno ispravno. Opština ima web portal koji je na albanskom i na srpskom/bošnjačkom jeziku, ali se informacije ne ažuriraju na srpskom/bošnjačkom. Ulice i imena sela su takođe na albanskom i srpskom/bošnjačkom. Do sada nisu organizovani nikakvi kursevi srpskog, bošnjačkog i albanskog jezika za zaposlene.

3. Primena zakona u opštinama gde su Albanci u većini

3.1. Skupština opštine Srbica/Skenderaj

U opštini Srbica/Skenderaj lokalna vlast je donela uredbe koje obezbeđuju potpunu primenu Zakona o upotrebi jezika. Statut opštine je na albanskom, srpskom i engleskom jeziku. Sve uredbe su prevedene na srpski. U opštini postoji prevodilačka služba u kojoj je zaposleno tri prevodioca, a koji po potrebi simultano prevode, na primer sastanke između predstavnika opštine i predstavnika Kancelarije za zajednice u kojoj su zaposleni Srbi. Sva dokumentacija se izdaje na jeziku na kojem je napisan zahtev. Ime opštine koji se nalazi na tabli na ulazu u zgradu napisan je na albanskom, srpskom i na engleskom. Pojedini natpisi na kancelarijama unutar opštine su trojezični, napisani na albanskom, srpskom i engleskom, kao i imena zaposlenih, na primer na vratima kancelarije za opštu administraciju i kancelarije za povratak. Ostali natpisi i imena samo su na albanskom jeziku zato što stranke skidaju ili žvrljaju natpise koji su i na srpskom. Informacije na oglasnoj tabli i sva obaveštenja su samo na albanskom. Pečat i logo opštine su na tri jezika: albanskom, srpskom i engleskom. Imena ulica su takođe na albanskom, srpskom i engleskom jeziku. Opština Srbica/Skenderaj nema svoj web portal.

Petorica Srba rade u Kancelariji za zajednice. Dvojica radnika koji su radili u Centru za socijalni rad dali su otkaz usled pritisaka koje su trpeli od strane srpskih institucija. Sastanci sa zaposlenima u Kancelariji za zajednice održavaju se na srpskom jer ja sazivam te sastanke i ne koristim prevod, pošto govorim srpski, dok je na ostalim sastancima, ukoliko prisustvuju Srbi, obezbeđen prevod.

N. Sh., direktor Direktorata za opštu administraciju u Skupštini opštine Srbica/Skenderaj

Intervju FHP, 6. septembra 2007.

3.2. Skupština opštine Dečane/Deçan

Statut opštine Dečane/Decan je na albanskom, srpskom i engleskom jeziku, ali imena ulica, naziv opštine, nazivi organa opštine i sve informacije na oglasnim tablama u opštini su napisani samo na albanskom. U opštini je zaposlen jedan prevodilac koji prevodi sa albanskog na srpski i obrnuto sve zapisnike sa sastanaka skupštinskih organa. U sali gde se održavaju sednice skupštine opštine instalirana je oprema za simultano prevođenje, ali se ne koristi pošto svi odbornici govore samo na albanskom. Opština nema svoj web portal.

Početkom avgusta 2007. koordinacioni savet na čelu sa predsednikom opštine podneo je predlog o ispisivanju imena ulica, naziva opštine i njenih službi na službenim jezicima opštine, odnosno na albanskom, srpskom i engleskom. Predlog treba da razmotre u komisijama za finansije i politiku, kao i odbornici skupštine opštine.

I. G., službenik u Kancelariji za informisanje u Skupštini opštine Dečane/Deçan

Intervju FHP, 4. septembra 2007.

3.3. Skupština opštine Glogovac/Gllogovc

U opštini Glogovac/Gllogovc se uopšte ne poštuje Zakon o upotrebi jezika. Sve opštinske službe izdaju dokumentaciju isključivo na albanskom jeziku. U skupštini ne postoji služba za prevod. Opština objavljuje tromesečni bilten o aktivnostima i on je na albanskom. Ime opštine koje se nalazi na tabli na ulasku u opštinu, logo, imena svih službi i zaposlenih u njima, kao i informacije na oglasnim tablama u opštini, napisani su samo na albanskom. Opština nema svoj web portal.

U našoj opštini nije osnovana ni Kancelarija za zajednice pošto ni pre rata, ni sada, ovde ne žive pripadnici manjinskih zajednica. Naša opština redovno izveštava o aktivnostima u okviru ispunjavanja standarda. Jedan od standarda je osnivanje Kancelarije za zajednice pa i upotreba maternjeg jezika manjina. Međutim, pošto u našoj opštini ne žive pripadnici manjina, mi u opštini smatramo da ne postoji potreba za ispunjavanjem ovog standarda.

I. H., direktor Direktorata za opštu administraciju u Skupštini opštine Glogovac/Gllogovc

Intervju FHP, 25. jula 2007.

3.4. Skupština opštine Mališevo/Malishevë

Po statutu opštine Mališevo/Malishevë, službeni jezici ovde su albanski i engleski jezik. Statut je preveden i na srpski, ali još uvek nisu unete izmene u skladu sa Zakonom o upotrebi jezika, tako da srpski još uvek nije službeni jezik. Opština ima službenog prevodioca koji može da prevodi sa albanskog na srpski, ali opštini ne stižu zahtevi za dokumentima koji bi bili na srpskom. U opštini nije instalirana oprema za simultani prevod. Sve informacije u opštini su na albanskom, ali su neke opštinske uredbe sada prevedene na srpski jezik. Od manjina uglavnom dolaze Romi, ali oni komuniciraju na albanskom i njima se dokumenta izdaju na albanskom. Pečat opštine je na albanskom, engleskom i srpskom. Web portal opštine je samo na albanskom, kao i naziv opštine, imena opštinskih službi i zaposlenih i imena ulica.

Mi smo do sada preveli na srpski jezik statut opštine, kao i par opštinskih uredbi zbog ispunjavanja standarda koji polako postaju deo naše svakodnevice. (...) Shvatamo obavezu koju imamo po Zakonu o upotrebi jezika, ali narod koji ima poverenje u nas drugačije bi počeo da reaguje kada bi video natpise na srpskom jeziku, tako da je u našoj opštini vrlo teško primeniti taj zakon.

H. K., direktor Direktorijata za opštu administraciju u Skupštini opštine Mališevo/Malishevë

Intervju FHP, 3. avgusta 2007.

3.5. Skupština opštine Podujevo/Podujevë

U opštini Podujevo/Podujevë službeni jezici su albanski i engleski jezik. Statut opštine jeste preveden na srpski, ali još uvek nije usklađen sa Zakonom o upotrebi jezika i sa Zakonom o lokalnoj samoupravi, tako da srpski još uvek nije zvaničan jezik. Formulari za sve potrebne dokumente su na albanskom, engleskom i srpskom, i dokumenti se izdaju na onom jeziku na kojem je podnet zahtev. S obzirom na to da u ovoj opštini živi vrlo mali broj pripadnika manjinskih zajednica, dokumenta na drugim jezicima, osim na albanskom, gotovo niko i ne traži. U opštini je zaposlen jedan prevodilac. U sali u kojoj se održavaju sednice skupštine opštine instalirana je oprema za simultani prevod, ona je u funkciji, ali se ne koristi pošto nema odbornika iz srpske ili drugih zajednica kojima je potreban prevod. Bilten opštine je takođe preveden na srpski. Nazivi opštinskih službi i imena zaposlenih su na albanskom, srpskom i engleskom, kao i naziv opštine koji se nalazi na tabli na ulazu. Međutim, na oglasnoj tabli sve informacije su samo na albanskom. Takođe, na polici za informacije, sve brošure i leci, uključujući i one koje izdaje OSCE za građane Podujevo/Podujevë, samo su na albanskom jeziku. Tako je, na primer, letak kancelarije Ombudsmana na Kosovu Stop diskriminaciji samo na albanskom. Imena ulica su napisana na albanskom, srpskom i na engleskom, a imena sela koja se nalaze na teritoriji opštine napisana su na albanskom i srpskom. Logo opštine je na albanskom, engleskom i srpskom, a pečat na albanskom i engleskom jeziku. Web portal opštine je na tri jezika, ali dokumenti i informacije o radu i događajima u opštini nisu podjednako ažurirani na albanskom i na srpskom jeziku, jer često nisu ni prevedeni na srpski.

Statut opštine preveden je i na srpski. Opština objavljuje bilten kako na albanskom tako i na srpskom jeziku, ali niko nije zainteresovan za srpsku verziju biltena. Mi moramo da ga prevodimo, jer standardi tako nalažu. Svakog meseca dostavljamo Ministarstvu za lokalnu samoupravu izveštaj o broju prevedenih dokumenata na srpski jezik.

F. G., savetnik za pravna pitanja u Skupštini opštine Podujevo/Podujevë

Intervju FHP, 28. juna 2007.

4. Primena zakona u opštinama gde su Srbi u većini

4.1. Skupština opština Štrpce/Shtërpcë

U opštini Štrpce/Shtërpcë Zakon o upotrebi jezika se uglavnom poštuje. Zvanični jezici su albanski i srpski. Svi zvanični dokumenti opštine, statut, uredbe, konkursi za zaposlenje i ugovori o radu, napisani su na srpskom i na albanskom jeziku. U opštini su zaposlena dva prevodioca koji sve prevode dokumenata dostavljaju na vreme. Dokumenta se izdaju na jezicima na kojima je zahtev podnet. U opštini je instalirana oprema za simultani prevod. Sve informacije, nazivi opštinskih službi i imena zaposlenih su na srpskom i na albanskom. Pečat opštine je na srpskom, engleskom i na albanskom. Imena ulica su samo na srpskom. Na ulazu u zgradu, naziv opštine je samo na srpskom i na njemu piše da je ova opština deo administrativne strukture Republike Srbije. Još uvek ne postoji web portal opštine.

Ja sam 2005. godine pokušao da skinem natpis na ulazu u opštinu, na kojem je samo na srpskom pisalo da je naša opština u nadležnosti Republike Srbije, i da postavim tablu na kojoj na tri jezika piše Skupština opštine Štrpce, bez ikakvih simbola i dodataka. Ali, po naredbi predsednika opštine, ta je tabla skinuta i postavljena je stara.

Ahmet Aliu, direktor Direktorata za opštu administraciju u Skupštini opštine Štrpce/Shtërpcë

Intervju FHP, 7. septembra 2007.

4.2. Skupština opština Leposavić/Leposaviq

U opštini Leposavić/Leposaviq uopšte se ne poštuje Zakon o upotrebi jezika. Dokumenta se izdaju uglavnom na srpskom, osim u slučajevima kada stranke izričito zahtevaju dokumentaciju na albanskom. U opštini je bio zaposlen jedan prevodilac, ali je otpušten nakon što je opština prekinula komunikaciju sa Vladom Kosova jer više nije postojao budžet za to radno mesto. Kada se ukaže potreba za prevodom, usluge pružaju prevodioci UNMIK-a. Dokumentacija Vlade Kosova dolazi i na albanskom i na srpskom. Ponekad su koverti adresirani na opštinu Albanika, ali zakonom nije propisano da je to naziv opštine na albanskom, i u tom slučaju zaposleni iz opštine vraćaju dokumentaciju nazad. Nazivi opštinskih službi i imena zaposlenih su samo na srpskom jeziku, kao i sve informacije na oglasnim tablama. Nazivi mesta i sela u opštini takođe su napisani samo na srpskom. Pečat je na srpskom, engleskom i na albanskom. U opštini postoje službe koje koriste pečate na kojima piše Republika Srbija, poput službe za katastar. Ova služba dodatno izdaje dokumentaciju na ćirilici. Ukoliko stranka želi da dobije dokument napisan na latinici i sa UNMIK-ovim pečatom, ova izmena se naplaćuje 20 evra.

Naziv opštine, kao i nazivi organa unutar opštine, samo su na srpskom jeziku jer ukoliko ih postavimo i na albanskom, postoji mogućnost da se takvi nazivi preškrabaju, pocepaju i oštete.

M. R., predsednik Izvršnog odbora Skupštine opštine Leposavić/Leposaviq

Intervju FHP, 10. septembra 2007.

4.3. Skupština opštine Zubin Potok/Zubin Potok

U opštini Zubin Potok/Zubin Potok Zakon o upotrebi jezika se ne poštuje. Po statutu opštine službeni jezici su srpski i albanski, međutim nazivi opštinskih službi i opštine koji se nalazi na tabli na ulazu u zgradu, imena zaposlenih, sve informacije i obaveštenja su samo na srpskom jeziku. U opštini ne postoji prevodilac sa srpskog na albanski, jer za njegovo zapošljavanje ne postoje sredstva. Ukoliko je nešto potrebno da se prevede na albanski, onda se zamole Albanci koji rade u Kancelariji za zajednice u selu Čabra/Çaber ili prevodilac UNMIK-a. Statut je na srpskom i na albanskom, kao i pečat opštine. Dokumentacija koja stiže iz Vlade Kosova je na albanskom i na engleskom. Opština nema ni web portal ni logo, već koristi logo UNMIK-a. Imena ulica su samo na srpskom.

U zgradi gde se nalazi opština Zubin Potok nalazi se i kancelarija administracije UNMIK-a, koja ima prevodioca sa albanskog jezika i ponekad nam izlaze u susret kad su u pitanju sastanci, ali ne i uvek. Zapisnici sa sastanaka se ne prevode. Albanci koji su zaposleni u Kancelariji za zajednice u selu Čabra ponekad nam prevode neka dokumenta koja dobijamo na albanskom, tako da oni obavljaju i posao prevodioca, što po opisu posla nisu obavezni.

M. A., predsednik Izvršnog odbora u opštini Zubin Potok/Zubin Potok

Intervju FHP, 30. jula 2007.

4.4. Skuptšina opštine Zvečan/Zveçan

U opštini Zvečan/Zveçan Zakon o upotrebi jezika gotovo se uopšte ne primenuje. Iako je u statutu opštine navedeno da su srpski i albanski zvanični jezici, u ovoj opštini imena institucija, ustanova, informacije, obaveštenja, nazivi organa unutar opštine i imena zaposlenih samo su na srpskom jeziku. Sva dokumenta se izdaju na srpskom, osim ukoliko stranka izričito ne zatraži da dokument bude na albanskom. Na tim dokumentima ne postoje slova Š, Č, Ć, Ž, Đ, jer nije instaliran odgovarajući program. Statut je samo na srpskom jeziku. Služba za prevođnje u opštini ne postoji, ali postoji oprema za simultani prevod koja je u funkciji. Logo i pečat opštine su na albanskom, engleskom i na srpskom. Opština nema web portal. Imena svih ulica su takođe samo na srpskom jeziku.

Naša kancelarija ima i satelit-odeljenje koje se nalazi u selima Lipa i Žaža, u kojima žive Albanci. To su jedina sela u našoj opštini gde Albanci žive. U satelit-kancelariji radi Albanac, tako da on vodi računa oko pravilnog pisanja imena lica i mesta u aplikacijama za lična dokumenta. (...) Jedini problem koji se provlači u ličnim dokumentima koja izdaju druge opštine na Kosovu za stanovnike koji su rođeni u selu Žaža jeste što se to selo spominje pod nazivom Kelmend, koji po Zakonu o broju, imenima i granicama opština ne postoji.

D. I., koordinator Kancelarije za civilnu registraciju u opštini Zvečan/ Zveçan

Intervju FHP, 30. jula 2007.

5. Primena zakona u institucijama i ustanovama Prištine/Prishtine

5.1. Primena zakona u opštini Priština/Prishtinë

Po statutu, službeni jezici u opštini su albanski, srpski i engleski, dok turski, bošnjački i romski imaju status jezika u upotrebi. To znači da građani koji dolaze iz ovih etničkih zajednica mogu službenicima opštine da se obrate na ovim jezicima i da će na njima dobiti odgovore. Takođe, službenici Turci, Bošnjaci, Romi, Aškalije i Egipćani u svakodnevnoj komunikaciji mogu slobodno da se služe svojim jezicima. Sva službena dokumentacija, pravilnici, izveštaji, radni planovi, odluke, rešenja, uredbe i administrativna uputstva i drugi dokumenti su na albanskom, srpskom i engleskom jeziku. Opština izdaje dokumentaciju na onim jezicima na kojima građani upućuju svoje zahteve. U dokumentima koje se izdaju na nekom od jezika manjina primetne su gramatičke i pravopisne greške ili pogrešno pisanje imena i prezimena, što je takođe slučaj i sa drugim opštinama. Većina Albanaca koji su zaposleni u opštinskoj administraciji znaju srpski, ali ne prave razliku između srpskog i bošnjačkog.

U opštini funkcioniše služba za prevođenje u kojoj su zaposlena četiri prevodioca, i to dva za srpski jezik, jedan za turski i jedan za albanski. U sali u kojoj se održavaju sednice skupštine opštine postoji oprema za simultano prevođenje na srpski i na engleski i ona je u funkciji. Takođe, simultano se prevode i sastanci borda direktora na srpski ili turski, po potrebi. Pečat i logo opštine su na albanskom, engleskom i srpskom jeziku. Na tabli koja se nalazi na ulazu u zgradu opštine, naziv opštine je napisan takođe na albanskom, engleskom i srpskom, kao i imena opštinskih službi i svih zaposlenih. Na oglasnim tablama većina dokumenata i informacija je na albanskom jeziku.

Pravilo je da se službenici u opštini obraćaju strankama na jeziku na kojem ona započne komunikaciju. (…) U prijemnoj kancelariji zaposlili smo službenike koji pored albanskog govore srpski i turski. To je bio uslov za zapošljavanje.

H. H., direktor Direktorata za opštu administraciju u Skupštini opštine Priština/Prishtinë

Intervju FHP, 27. jul 2007.

Sa Vladom Kosova komunikacija se isključivo odvija na albanskom jeziku i službenici u opštini dobijaju dokumenta isključivo na albanskom. Ukoliko oni ne razumeju albanski, zovu nadležnu službu u Vladi da bi dobili dokument na jeziku koji razumeju. Opština ima svoj web portal i on je na engleskom, albanskom i srpskom. Međutim, ažurira se samo deo sajta koji je na albanskom.

Kancelarija za zajednice koja se nalazi u Gračanici/Graçanicë iz opštine dobija dokumentaciju na srpskom jeziku: opštinske uredbe, pozive za sastanke, ugovore o radu i tako dalje. Kancelarija za zajednice dokumentaciju izdaje na jezicima manjina, ali uglavnom na srpskom jeziku, pošto se uglavnom radi o zahtevima Srba, budući da Srbi vrlo retko upućuju zahteve direktno opštini Priština/Prishtinë.

Kad je reč o mogućnosti slobodne upotrebe srpskog i jezika ostalih manjina u opštini, to je na zadovoljavajućem nivou. Već pet godina radim u opštini i mogu da kažem da su odnosi sa kolegama korektni i da je saradnja sa kolegama dobra. Mi u Kancelariji za zajednice svu dokumentaciju koju nam šalje opština dobijamo na srpskom. Takođe, redovno na maternjem jeziku dobijamo Službeni glasnik koji se u poslednje vreme štampa i na turskom. (…) Video sam da web portal opštine ne sadrži sve informacije na srpskom. Do sada se zbog toga nismo obraćali opštinskoj kancelariji za informisanje.

S. K., šef opšte administracije i finansija u Kancelariji za zajednice u Gračanici/Graçanicë

Intervju FHP, 27. jul 2007.

Ipak, neki građani Prištine/Prishtinë, pripadnici manjinskih zajednica, nisu zadovoljni uslugama koje pruža opštinska administracija i po njihovom mišljenju time se onemogućava integrisanje manjina u kosovsko društvo. Jedna Srpkinja obratila se građevinskoj inspekciji opštine pisanim putem, na srpskom jeziku. Građevinska komisija je izašla na lice mesta, obavila uviđaj, ali je službeni odgovor[10] poslala na albanskom.

Predala sam žalbu građevinskoj inspekciji opštine na srpskom jeziku, sa molbom da izvrši uvid u stepen oštećenja mog stana. Prilikom uviđaja sa inspektorima sam komunicirala na srpskom bez ikakvih problema, ali par dana nakon uviđaja dobila sam odgovor na zahtev samo na albanskom. Takođe, ni moje ime i prezime nije napisano tačno, već u skladu sa pravopisom albanskog jezika. Ja albanski ne razumem i zato sam tražila prevod dokumenta na srpskom, ali dobila sam odgovor da sama potražim opštinskog prevodioca, što nisam uradila, jer je to njihova obaveza, a ne moja.

S. B., Srpkinja iz Prištine/Prishtinë

Intervju FHP, 17. septembar 2007.

5.2. Primena Zakona o upotrebi jezika u sudovima

U Opštinskom i u Okružnom sudu u Prištine/Prishtinë zvanični jezici su srpski i albanski. Svi službenici razgovaraju sa strankama na jeziku na kojem im se obrate. Ukoliko taj jezik ne znaju, onda pozivaju prevodioca. Za vreme suđenja obezbeđen je simultani prevod i sve strane u postupku prate raspravu na svom jezku. Sudski poziv sadrži formular i na albanskom i na srpskom jeziku. Sve sudije dobijaju potrebnu dokumentaciju na svom maternjem jeziku. Svi zakoni su odštampani u Službenom listu na engleskom, albanskom i srpskom. Okružni i opštinski sud u Prištini/Pristhinë, kao i ostali sudovi na Kosovu, nemaju svoje publikacije. Sudije na Kosovu primaju informacije o raznim aktivnostima preko Vrhovnog suda i preko biltena Udruženja sudija Kosova. Sve ove informacije i bilten su na albanskom, engleskom i srpskom jeziku.

Odluke suda se pripremaju u zavisnosti od nacionalnosti stranke. Sudije Bošnjaci pripremaju svoj plan aktivnosti na bošnjačkom. Oni, takođe, pišu svoje sudske odluke na njihovom jeziku. Taj dokument se kasnije prevodi na albanski, ukoliko su stranke Albanci. Na isti način rade i sudije Albanci – pišu svoje presude na albanskom, a one se prevode na jezik stranke.

F. M., pravnica u Opštinskom sudu u Prištini/Prishtinë

Intervju FHP, 31. avgusta 2007.

5.3. Primena Zakona o upotrebi jezika u Domu zdravlja IV

U Domu zdravlja IV u Prištini/Prishtinë Zakon o upotrebi jezika se apsolutno ne primenjuje. Sve informacije napisane su isključivo na albanskom. Sva dokumentacija pripremljena je samo na albanskom: kartoni pacijenata, formulari, uputi za specijaliste i laboratorije, kao i recepti. Javna dokumentacija ove zdravstvene stanice dolazi iz centralnog Doma zdravlja u Prištine/Prishtinë i ona je takođe na albanskom. Pečat Doma zdravlja je samo na albanskom. Zaposleni ne znaju da Zakon o upotrebi jezika postoji niti išta o merama koje oni treba da preduzimaju da bi se zakon poštovao. U ovoj zdrastvenoj ustanovi kao medicinsko osoblje zaposleni su jedan Bošnjak i jedan Turčin, koji se slobodno koriste svojim jezicima u komunikaciji sa kolegama, ali sve informacije o svom poslu dobijaju na albanskom. Sastanci kolegijuma održavaju se na albanskom, tako da im kolege Albanci simultano prevode, ako je njima potrebno.

U ovoj zdrastvenoj stanici pružimo medicinsku negu svim građanima ovog naselja. Osim Albanaca, kod nas redovno dolaze pacijenti Bošnjaci, Romi i Aškalije (…) Ja se maksimalno trudim da pružam sve usluge na najbolji način. Takođe, sa pacijentima Bošnjacima komuniciram na bošnjačkom. Retko se dešava da imamo pacijente Srbe.

H. F. M., pedijatar u Domu zdravlja IV u Prištini/Prishtinë

Intervju FHP, 13. avgusta 2007.

Kad nam dolaze pacijenti Bošnjaci, oni nam se obraćaju na bošnjačkom i mi im na tom jeziku odgovaramo. Imena tih pacijenata pišemo u svesku u skladu sa pravilima njihovog jezika. Inače, mi nismo informisani o Zakonu o upotrebi jezika, a ni o tome šta treba da radimo da bi se taj zakon poštovao.

Z. B., medicinska sestra u Domu zdravlja IV u Prištini/Prishtinë

Intervju FHP, 13. avgusta 2007.

5.4. Primena Zakona o upotrebi jezika u Skupštini Kosova

Zakon o upotrebi jezika u potpunosti se primenjuje u Skupštini Kosova. Natpisi na ulazu u skupštinu, kao i u zgradi skupštine, napisani su na albanskom, srpskom i engleskom jeziku. Imena poslanika i drugih zaposlenih su takođe napisana na ova tri jezika. Svi skupštinski materijali, zakoni i bilten skupštine ASI su na albanskom, srpskom i engleskom. Tokom rada skupštinskih odbora, za poslanike iz redova manjinskih zajednica obezbeđen je simultani prevod.

Web portal skupštine (www.assembly-kosova.org) sadrži materijale i informacije na albanskom, srpskom i engleskom. Svi delovi sajta se redovno ažuriraju i svi usvojeni zakoni se mogu pronaći na sva tri jezika.

Ja radim kao pravni savetnik u Skupštini Kosova više od četiri godine. Bio sam član raznih komisija za nacrt raznih zakona u okviru Komisije za pitanja pravosuđa, zakonodavstva i ustavnog okvira, sa potkomisijama za polnu ravnopravnost, za javne peticije i predstavke i nestala lica. Ova komisija tokom rada naročito pazi da novi zakoni budu potpuno u skladu sa zakonima na snazi, a naročito sa Zakonom o upotrebi jezika.

H. G., pravni savetnik u Skupštini Kosova

Intervju FHP, 11. jula 2007.

5.5. Primena Zakona o upotrebi jezika u Kosovskoj agenciji za imovinu (KPA)

Službeni jezici u KPA su albanski, srpski i engleski, i svi se ravnopravno koriste. Nazivi službi i imena zaposlenih napisani su, takođe, na službenim jezicima. Dokumentacija se izdaje na onim jezicima na kojima se stranka obrati. Agencija informiše zainteresovane građane putem publikacija, brošura, informacija u dnevnim i nedeljnim listovima u Srbiji, Crnoj Gori, Makedoniji i na Kosovu, na svim službenim jezicima. Takođe, KPA emituje spotove na kosovskim televizijama na albanskom i srpskom jeziku, a na televizijama u Srbiji na srpskom. Web portal KPA (www.kpaonline.org) na sva tri je službena jezika i stalno se ažurira na svim jezicima.

Agencija prima zahteve od pripadnika manjinskih zajednica i mi pružamo usluge na onom jeziku na kojem je zahtev napisan. Kada dokumenta budu verifikovana i sve relevantne stranke obaveštene, zahtev je spreman da se preda komisiji koja donosi zaključke o zahtevu. Sva ova procedura se obavlja na jeziku stranke i na engleskom. Zvaničan odgovor KPA je na jeziku stranke i na engleskom. U slučaju ako dokument nije jasno napisan na jeziku stranke, prednost se daje engleskoj verziji. (...) U KPA su zaposleni i Albanci i pripadnici manjinskih zajednica i niko od zaposlenih ne uzima zahtev Albanca zato što je Albanac ili zahtev Srbina pošto je Srbin. Mi zajedno odgovarimo na potrebe svih građana Kosova, nezavisno od nacionalne pripadnosti.

A. R. S., pravnica u KPA

Intervju FHP, 6. avgusta 2007.

6. Mitrovica/Mitrovicë

Opština Kosovska Mitrovica/Mitrovicë je administrativno podeljena na dva dela: južni, gde su Albanci većinsko stanovništvo, i severni, gde su Srbi većina. Zgrada skupštine opštine nalazi se u južnom delu grada. U severnom delu je zgrada administracije UNMIK-a, u kojoj funkcioniše opštinska administracija za severni deo grada. Službeni jezici u čitavoj opštini su albanski, srpski, engleski, a u južnom delu i turski. U oba dela grada postoje kancelarije za zajednice koje imaju svoje koordinatore i nezavisne su jedna od druge. Predstavnici kancelarija za zajednice ranije su učestvovali na sastancima oko realizacije različitih projekata koji se odnose na povratak i rekonstrukciju stambenih objekata. Tom prilikom prevod je organizovan kako na srpski tako i na albanski jezik. Međutim, predstavnici ove kancelarije u severnom delu Kosovske Mitrovice/Mitrovicë, Srbi, prestali su da idu na te sastanke, jer su, po njihovim rečima, uspostavili saradnju sa različitim međunarodnim organizacijama po istim pitanjima.

Svaki dokument koji se šalje iz severnog dela službenicima opštine u južnom delu grada je na srpskom, engleskom i na albanskom jeziku. Takođe, dokumentacija koja u severni deo Kosovske Mıtrovice/Mitrovicë dolazi iz opštine u južnom delu grada prevedena je i na srpski. Opština nema svoj logo, a pečat je na srpskom, albanskom i engleskom jeziku. Web portal opštine postoji i on se administrira u južnom delu grada. Deo sajta na srpskom se ne ažurira.

6.1. Primena zakona u Skupštini opštine Mitrovica/Mitrovicë

(južna Mitrovica/Mitrovicë)

Tokom sastanaka borda direktora i sednica skupštine opštine obezbeđen je simultani prevod. Sve uredbe i odluke su i na srpskom i na albanskom jeziku. Statut opštine još nije izmenjen u smislu odredbi koje se odnose na upotrebu službenih jezika, ali je preveden na srpski. Dokumenta se izdaju na jezicima na kojima je zahtev podnet, a službenici opštine komuniciraju sa građanina na onom jeziku na kojem im se obrate. U opštini je organizovana prevodilačka služba u kojoj je zaposleno četiri prevodioca, dva za albanski i dva za srpski. Međutim, zbog obima posla prevodi ne stižu na vreme. To je naročito slučaj sa zapisnicima sa sastanaka borda direktora, što onemogućava aktivnije učešće službenika iz manjinskih zajednica. Iako je u južnom delu grada i turski zvaničan jezik, ne postoji prevodilac za turski, ali se dokumenta na turskom izdaju. Poslove prevodioca za turski, pored svojih redovnih obaveza, obavlja jedan službenik opštine koji je Turčin. Sve informacije na oglasnim tablama su isključivo na albanskom, kao i nazivi opštinskih službi i imena zaposlenih. Informacije o javnim raspravama su, takođe, samo na albanskom. Po rečima službenika opštine, neko je pocepao informacije na srpskom. Na ulazu u opštinu stoji tabla na kojoj je ime opštine napisano na albanskom, srpskom i engleskom jeziku.

Službenici u opštini moraju da odgovaraju na onom jeziku na kojem im se stranka obrati. Takođe, strankama se izdaju dokumenta na jeziku na kojem je napisan zahtev. Do sada nismo dobili nijednu žalbu da nekome nije odgovoreno na jeziku na kojem se obratio opštini. (...) Nazivi službi organa unutar opštine su bili napisani na sva tri jezika, ali često stranke ižvrljaju ili pocepaju onaj deo koji je napisan na srpskom.

A. K., zamenik direktora Direktorata za opštu administraciju u Skupštini opštine Mitrovica/Mitrovicë

Intervju FHP, 18. jula 2007.

6.2. Primena zakona u Skupštini opštine Mitrovica/Mitrovicë

(severna Kosovska Mitrovica/Mitrovicë)

Na tablama na ulazu u administrativne institucije u severnom delu grada stoji natpis Republika Srbija, Autonomna Pokrajina Kosovo i Metohija. Nazivi opštinskih službi, imena zaposlenih, kao i informacije na oglasnim tablama u opštini, isključivo su na srpskom jeziku. Nazivi ulica su takođe samo na srpskom jeziku. Oprema za simultani prevod nije instalirana, a dokumenta se izdaju samo na srpskom jeziku. Postoji služba za prevođenje u kojoj rade dva prevodioca.

Naša Kancelarija za zajednice ima svog koordinatora, a Kancelarija za zajednice u južnom delu grada ima svog. Mi ne polažemo računa njima, kao ni oni nama. Oni imaju svog predsednika (Mursel Ibrahimi), koji nije i naš predsednik. Osoba koja takoreći obavlja poslove predsednika je direktor opšte administracije UN, Vladimir Anokhin. On izveštaje podnosi regionalnom administratoru UN, Jaroslavu Kozaku, tako da mi nemamo ništa sa opštinom koja se nalazi u južnom delu grada.

S. R., službenik u Kancelariji za zajednice u severnoj Mitrovici/Mitrovicë

Intervju FHP, 19. jula 2007.

6.3. Položaj Roma, Aškalija i Egipćana u opštini Mitrovica/Mitrovicë

Romi, Aškalije i Egipćani imaju svog predstavnika u opštini. Romski jezik nije u zvaničnoj upotrebi ni u severnom ni u južnom delu grada i ovaj službenik ga koristi samo ako mu se neko obrati na tom jeziku. Romi generalno smatraju da u čitavoj opštini Kosovska Mitrovica/Mitrovicë nemaju slobodu govora.

Pre godinu dana u romskoj mahali u Mitrovici razgovarala sam na srpskom jeziku sa inženjerom koji je bio Srbin. Zove se Gradimir, prezimena se ne sećam. Naš razgovor su čula dva mladića, Albanca, koji su prolazili pored nas. To im je zasmetalo i pitali su me zašto komuniciram na srpskom jeziku i rekli da ako me još jednom čuju, baciće mi bombu. Ja sam slučaj prijavila KPS koji su bili u blizini. Oni su nešto kratko razgovarali sa tim mladićima i pustili su ih. A u severnoj Mitrovici mi je jednom na zelenoj pijaci, dok sam razgovarala na romskom sa rođakom, prišao jedan stariji gospodin koji je počeo da mi preti, jer sam, po njemu, govorila albanski.

E. B., predstavnik Roma, Aškalija i Egipćana u opštini Kosovska Mitrovica/Mitrovicë

Intervju FHP, 18. jula 2007.

Preporuke

• Vlada Kosova treba da pokrene kampanju informisanja građana Kosova i zaposlenih u javnim institucijama o obavezama institucija i ustanova koje proističu iz Zakona o upotrebi jezika.

• Vlada Kosova treba da obezbedi uslove da rad Komisije za jezike, koja je formirana na osnovu Zakona o upotrebi jezika, bude nezavisan i transparentan.

• Komisija za jezike treba da vrši nadzor nad sprovođenjem zakona i da o svojim nalazima redovno izveštava javnost i Vladu Kosova, prvenstveno o problemima.

• Komisija za jezike treba da vrši monitoring sprovođenja Zakona o upotrebi jezika i da redovno obaveštava Vladu i javnost o problemima u primeni.

• Sva dokumentacija, informacije i instrukcije koje Vlada Kosova upućuje lokalnim institucijama treba da budu na službenim jezicima Kosova i na službenim jezicima opštine u kojoj se određena institucija nalazi.

• U cilju ujednačene primene pravopisnih i administrativnih pravila u pisanju zvaničnih dokumenata,Vlada Kosova treba da organizuje kurseve za upotrebu službenih jezika na Kosovu za sve zaposlene u centralnim javnim službama.

• Ministarstvo saobraćaja i veza Kosova treba da preduzme sve neophodne mere za otklanjanje propusta u pogledu postavljanja i zamene oštećenih ili neusaglašenih putnih znakova. Takođe, to Ministarstvo treba da održava tesnu saradnju sa opštinskim institucijama radi pravilnog pisanja natpisa ulica i naselja.

• Sve opštine na Kosovu moraju u potpunosti da ispune odredbe Zakona o upotrebi jezika.

• Sve kosovske opštine treba da obezbede uslove da se Zakon o upotrebi jezika u potpunosti primenjuje na lokalnom nivou.

• Sve opštine na Kosovu treba da usklade svoje statute sa Zakonom o upotrebi jezika.

• U svim opštinama treba da postoji mogućnost da se dokumenta za građane izdaju na službenim jezicima opštine.

• Prilikom sastavljanja dokumenata koji se dostavljaju građanima na osnovu njihovog zahteva, službenici opština treba da poštuju gramatička i pravopisna pravila jezika na kojem se izdaje dokument.

• Sva javna opštinska dokumentacija treba da bude prevedena na službene jezike u toj opštini.

• Opštine treba da obezbede budžet za zapošljavanje dovoljnog broja prevodilaca na sve službene jezike u opštini, kako bi građani opštine i svi zaposleni adekvatno bili informisani i dobijali potrebnu dokumentaciju blagovremeno.

• Treba obezbediti budžet da bi sve opštine mogle da imaju svoj web portal. Web portal mora da bude na svim službenim jezicima u toj opštini i ažuriran na svim jezicima.

• U opštinama gde je bošnjački jezik službeni, kao u Dragašu/Dragash i Peći/Peja, potrebno je obezbediti sve uslove da građani i zaposleni Bošnjaci dobijaju dokumentaciju na bošnjačkom jeziku.

• Opštine treba da organizuju kurseve službenih jezika za sve zaposlene u opštini.

Kosovo Institutions Applying the Law on the Use of Languages

HLC – Kosovo Report

October 2007

Introductory Note

In the period from July to October 2007, the Humanitarian Law Center – Kosovo (HLC – Kosovo) researched and analyzed the extent to which local Kosovo institutions, Kosovo Assembly, District and Municipal Court in Prishtinë/Priština, Kosovo Property Agency, and Health Care Centre IV apply the Law on the Use of Languages. HLC-Kosovo conducted research in the following multiethnic municipalities: (Prizren/Prizren, Fushë Kosovë/Kosovo Polje, Klinë/Klina, Gjilan/Gnjilane, Peja/Peć, and Dragaš/Dragash). It was also conducted in the municipalities with a predominantly Albanian population (Skenderaj/Srbica, Deçan/Dečane, Gllogovc/Glogovac, Malishevë/Mališevo, Podujevë/Podujevo/), and in the municipalities with predominantly Serb population (Štrpce/Shtërpcë, Leposavić/Leposaviq, Zubin Potok/Zubin Potok, and Zvečan/Zveçan). HLC-Kosovo treated Prishtinë/Priština and Mitrovicë/Mitrovica as special cases.

With this report, HLC – Kosovo wants to provide a documented account of the protection of minorities’ rights in the field of language use, which is in accordance with the Law on the Use of Languages. HLC – Kosovo conducted the research by directly monitoring the application of this law. On this basis, HLC – Kosovo is preparing recommendations for Kosovo institutions and UNMIK in order for them to improve the position of minorities and their complete integration into Kosovo society.

Summary

Article 4.4 of the Constitutional Framework for Self-Government in Kosovo[11] and the Law on the Use of Languages[12] guarantee minority communities the right to use their languages before public bodies, to obtain documents in the language in which they submit the request, and to receive information at least in languages that are official in certain institutions.

Kosovo institutions do not entirely respect the Law on the Use of Languages. In general, the law is respected most in the multiethnic municipalities. Prizren/Prizren, for example, is a municipality in which this law is fully implemented, while Gjilan/Gnjilane is an example of a municipality in which implementation is incomplete.

Concerning mono-national municipalities, the Law on the Use of Languages’ provisions are respected more in areas with a predominantly Albanian population than in predominantly Serb areas. When it comes to the Albanian mono-national municipalities, the municipality of Skenderaj/Srbica implements the Law on the Use of Languages is the most, while in the municipalities of Gllogovc/Glogovac, Malishevë/Mališevo, and Deçan/Dečane it is least respected. All exclusively Albanian municipalities, except for Glogovac/Gllogovc, have translated the statute into Serbian and English. It is only in Skenderaj/Srbica, however, that the statute has been amended according to the law and Serbian language has been proclaimed one of the official languages in this municipality.

The Law on the Use of Languages is more respected in some Albanian mono-national municipalities, such as Srbica /Skenderaj, than in some multiethnic municipalities, such as Gjilan/Gnjilane. Gjilan/Gnjilane Municipality has not amended the Statute in accordance to the Law on the Use of Languages because, even though Turkish is one of the official languages in the municipality, the Statute defines Albanian and Serbian to be the only two official languages.

Predominantly Serb municipalities do not generally abide by the Law on the Use of Languages. Štrpce/Shtërpcë, which has a significant Albanian population, is the only municipality that has shown some improvements in this respect. Serb municipalities in the north of Kosovo, Leposavić/Leposaviq, Zvečan/Zveçan, and Zubin Potok/Zubin Potok, do not respect the Law on the Use of Languages at all and municipal administration clerks are not taking any steps to provide conditions for the application of the law. Officers in all of these municipalities state that they operate as part of the Serbian Government and that they have stopped communicating with the Kosovo Government. This represents an additional obstacle to the application of this law. Even though official languages in Kosovo are Serbian and Albanian, these municipalities have not amended their statutes according to the law. Therefore, they are defining Serbian as the only official language. The exception to this rule is the Štrpce/Shtërpcë Municipality.

The signboards on the municipal buildings, names of municipal authorities, and names of employees in the multiethnic municipalities are written in languages that are official in these municipalities. The exception to this rule is Gjilan/Gnjilane: even though Turkish is one of the official languages, neither signs nor official documents, except for the Statute, have been translated into the Turkish language. There are no signs in Serbian language either. According to one of the officers, they used to have signs in these languages, but their clients either tore them down or graffitied them.

Multiethnic municipalities have a rule that says that documentation must be issued in the language in which the client submitted the request. Public documentation in these municipalities is written in the official languages of the municipality. One of the problems that occur in such cases is that documents issued to clients, members of minority communities, are not drafted in accordance with the grammar and spelling rules of their languages. Even though there are problems in view of respecting the grammar and spelling rules, not a single municipality has organized training for translators or Albanian, Serbian, or Turkish language courses for the employees in municipal administrations. Information posted on bulletin boards in multiethnic municipalities is mainly written in Albanian and Serbian languages.

Names of municipalities and municipal services, the names of employees in Albanian mono-national municipalities are mainly written in Albanian language, while in Serb municipalities they are exclusively written in Serbian.

Names of villages in multiethnic and mono-national Albanian municipalities are written in both Albanian and Serbian. Names of streets are even written in English. In municipalities like Prizren/Prizren, all signs are also written in Turkish. This is not the case in Gjilan/Gnjilane, even though Turkish is one of the municipality’s official languages. In Serb municipalities, except for Štrpce/Shtërpcë, all streets names are written solely in Serbian.

Civil registration forms are unified for the entire territory of Kosovo and they are written in Serbian, Albanian, and English, while in Prizren/Prizren, Gjilan/Gnjilan, and South Mitrovicë/Mitrovica, they are also written in Turkish.

In all multiethnic and almost all mono-national municipalities in predominantly Albanian municipalities, there are translation services and simultaneous interpretation equipment. While in Serb mono-national municipalities, with the exception of Štrpce/Shtërpcë there are no such services or equipment. Mono-national municipalities with predominantly Serb population mostly use the services of UNMIK administration interpreters or Albanian colleagues from Offices of Communities.

The number of translators is insufficient. Translation services have a large volume of material that needs to be translated. Municipal officers do not have all necessary working conditions and because of this clients do not receive requested documents on time.

Most municipalities have a municipal website. In multiethnic and Albanian municipalities, such websites are mainly in Albanian and Serbian languages. However, web pages in Serbian are not regularly updated, except for the Prizren/Prizren Municipality, in which web pages in Serbian, Albanian, English, and Turkish are all updated. The majority of municipalities with a predominantly Serb population do not have municipal websites.

Central Kosovo institutions, the Assembly of Kosovo, Prishtinë/Priština District Court, or Kosovo Property Agency, entirely apply the Law on the Use of Languages. Every person is free to use any of the official languages in the municipal and district courts. Simultaneous interpretation into the parties’ languages is provided during the court hearings. Subpoenas are issued in both Albanian and Serbian languages. The only exceptions are health care centres in Prishtinë/Priština, in which the Law on the Use of Languages is not applied at all. Employees have not been introduced to the provisions of this law.

In the Mitrovica/Mitrovicë Municipality, there are two municipal administrations operating. One is in the south while the other one is in the northern part of the town. The municipal officers in the southern part of the town have attempted to implement the Law on the Use of Languages. However, generally, it is not implemented. All the information is in Albanian, while signs in the Serbian language are usually torn down or scrawled over. The northern part of this municipality does not generally apply this law, and its officers do not have any communication with the colleagues from the southern part of the town.

1. Relevant Constitutional and Legal Provisions

1.1. Constitutional Framework for Provisional Self-Government

Rights of Communities and Their Members

4.4 Communities and their members shall have the right to:

(a) Use their language and alphabets freely, including before the courts, agencies, and other public bodies in Kosovo;

(c) Enjoy access to information in their own language;

(d) Enjoy equal opportunity with respect to employment in public bodies at all levels and with respect to access to public services at all levels;

(f) Use and display Community symbols, subject to the law;

(h) Enjoy unhindered contacts with, and participate in, local, regional and international non-governmental organizations in accordance with the procedures of such organizations;

(i) Provide information in the language and alphabet of their Community, including by establishing and maintaining their own media;

(m) Receive and provide public health and social services, on a non-discriminatory basis, in accordance with applicable standards;

1.2. Law on the Use of Languages

General Provisions

Article 1

1.1. The purpose of this law is to ensure:

i. The use of the official languages, as well as languages of communities whose mother tongue is not an official language, in Kosovo institutions and other organizations and enterprises who carry out public functions and services;

ii. The equal status of Albanian and Serbian as official languages of Kosovo and the equal rights as to their use in all Kosovo institutions;

iii. The right of all communities in Kosovo to preserve, maintain and promote their linguistic identity;

iv. The multilingual character of Kosovo society, which represents its unique spiritual, intellectual, historical and cultural values.

Article 2

2.1. Albanian and Serbian and their alphabets are official languages of Kosovo and have equal status in Kosovo institutions.

2.2. All persons have equal rights with regard to use of the official languages in Kosovo institutions.

2.3. In municipalities inhabited by a community whose mother tongue is not an official language, and which constitutes at least five (5) percent of the total population of the municipality, the language of the community shall have the status of an official language in the municipality and shall be in equal use with the official languages. Notwithstanding the foregoing, exceptionally, in Prizren Municipality the Turkish language shall have the status of an official language.

2.4. In municipalities inhabited by a community whose mother tongue is not one of the official languages of Kosovo and which represents above 3 (three) percent of the total population of the municipality, the language of the community shall have the status of a language in official use in the municipality in accordance with the provisions specified in Article 8. In addition, community whose language has been traditionally spoken in a municipality shall also have the status a language in official use within that municipality. Pursuant to Article 35, municipalities shall adopt detailed regulations on this issue within six months of the promulgation of this law.

2.5. Kosovo institutions will ensure the language rights of persons belonging to communities whose mother tongue is not the official language, in accordance with the provisions of this Law.

Article 3

3.1. Every person shall have the right to freedom of expression. This right shall include freedom to receive, seek and impart information and ideas in the language of one’s choice without interference. Free receiving of the cross-boarder broadcasting, whether directly or through the repeated broadcasting or retransmission is not prohibited on the basis of language. The exercise of this freedom may be subject to such limitations as are compatible with binding international human rights treaties.

Use of Languages in the Central Institutions

Article 4

4.1. In the central institutions of Kosovo the equality of the official languages applies.

4.2. Every person has the right to communicate with, and to receive available services and public documents from, the central institutions of Kosovo in any of the official languages. All central institutions have a duty to ensure that every person can communicate with, and can obtain available services and public documents from, their organs and institutions in any official language.

4.3. The official languages are used on an equal basis in the meetings and work of the central institutions. The central institutions shall make interpretation available from one official language into another, if such interpretation is requested, for meetings of central institutions, as well as in public meetings organized by these institutions.

4.4. Members of the Government whose mother tongue is not an official language have the right to use their mother tongue in the meetings of the central institutions, and in public meetings organized by these institutions. If requested, the central institutions shall ensure interpretation.

4.5. Official records and official documents shall be kept and issued in the official languages.

4.6. The official names of central institutions shall be displayed in the official languages as well as in the official languages of the municipality.

4.7. The central institutions must ensure that their work environments are conducive to the effective use of the official languages and accommodate the use of any official language by their officers and employees.

Article 5

5.1. The official languages are used on an equal basis in the work, debates or other proceedings of the Assembly of Kosovo and its Committees. Facilities shall be made available for simultaneous interpretation from one official language into the others of the debates and other proceedings of the Assembly and its committees.

5.2. Members of the Assembly of Kosovo whose mother tongue is not an official language have the right to use their mother tongue in the work, debates or other proceedings of the Assembly of Kosovo and its Committees, as well as in public meetings organized by the Assembly of Kosovo. Facilities shall be made available to ensure interpretation from and into the member’s language, if requested. Any document submitted by such members shall be translated into the official languages and all responses requested by the member shall be made to the member in the original language used by that member.

5.3. Official documents as well as official records of the debates or other proceedings of the Assembly of Kosovo and its Committees shall be kept and issued in official languages.

5.4. All laws adopted by the Assembly of Kosovo shall be issued and published in the official languages. The official language versions are equally authoritative. All promulgated laws shall be published into the Bosnian and Turkish languages.

Article 6

Persons belonging to a community whose mother tongue is not the official language shall have the right to present oral or written submissions to Ombudsperson Institution, and to receive a reply in their mother tongue by the respective Institution.

Use of Languages in Municipal Institutions

Article 7

7.1. In municipal institutions applies the equality of the official languages of the municipality.

7.2. Every person has the right to communicate with, and to receive available services and public documents from, municipal institutions and officials in any of the official languages. Every municipal representative and executive body has a duty to ensure that every person can communicate with, and can obtain available services and public documents from, any municipal institution or organ in any official language.

7.3. The official languages are used on an equal basis in the meetings and work of the municipal representative and executive bodies. Municipal institutions shall make interpretation available from one official language into another, if such interpretation is requested, for meetings of the representative and executive bodies of the municipality, as well as in public meetings organized by the municipality.

7.4. Records of meetings and official records of municipal representative and executive bodies, public registers and other official documents shall be kept and issued in all official languages of the municipality.

7.5. Municipal institutions must ensure that their work environments are conducive to the effective use of the official languages and accommodate the use of any official language by their officers and employees.

7.6. Regulations and subsidiary acts adopted by municipal institutions shall be printed and published in the official languages of the municipality. All official language versions are equally authoritative.

Article 8

8.1. In municipalities, persons belonging to communities whose language is in official use in accordance with Article 2.4, have the right to present oral or written submissions and documents, and to receive a reply in their own language, from municipal institutions and officials, if they so request.

8.2. Every municipal representative and executive body has a duty to ensure that such persons can present oral or written submissions and documents, and to receive a reply in their own languages.

8.3. Municipal regulations and subsidiary acts shall be issued and published in the languages of such communities, if they so request.

8.4. Members of municipal representative bodies, and their committees, belonging to communities whose mother tongue is not an official language of the municipality, have the right to use their languages in the work and meetings of the municipal representative bodies, and their committees as well as in public meetings organized by the municipality. Facilities shall be made available to ensure interpretation from and into the members’ language, if requested. Any document submitted by such members shall be translated into the official languages and all responses requested by the member shall be made to the member in the original language used by that member.

Article 9

9.1. The official names of municipal institutions and organs shall be displayed in the official languages and in the languages that have the status of official language in the municipality in accordance with Article 2.3.

9.2. Official signs indicating or including the names of municipalities, villages, roads, streets and other public places shall be displayed in the official languages and in the languages that have the status of official language in the municipality in accordance with Article 2.3.

2. Multiethnic Municipalities – Application of the Law

2.1. Prizren/Prizren Municipal Assembly

Besides Albanian and Serbian, Turkish is also an official language in Prizren/Prizren. It is an example of a municipality in which the Law on the Use of Languages is being applied in its entirety. In this municipality, all the signs are orthographically and grammatically correct. The Statute, all municipal documents, Assembly decisions, resolutions, and decisions of the collegium of directors, the municipal stamp, as well as the municipal bulletin issued once a month are written in all three official languages. The municipal bulletin contains all municipal documents. The sign with the name of the municipality placed at the entrance of the municipal building, names of municipal bodies, and names of employees are written in Albanian, Serbian, and Turkish.[13] Municipal officers are obliged to reply in the language in which the client is speaking to them and documents should be issued in the language in which the request has been submitted. Information in the municipality is also issued in three official languages. A translation service in the municipality is operational and it employs three translators. The municipality has a need for an additional three translators because of the volume of material that needs to be translated into all three official languages. Documents forwarded from the central level institutions are written exclusively in Albanian, which makes the translators’ work even more difficult. The municipality owns fully functional equipment for simultaneous interpretation. No Serbian, Albanian, or Turkish language courses have been organized for the employees of the municipality administration. The municipality’s website is accessible in the three languages and it is regularly updated. Names of streets and neighbourhoods are written in Turkish, Albanian, and Serbian.

The Statute, all forms, and requests are prepared in the three languages. For example, two days ago I received a leave request from one of the municipal employees, who is Turkish. This colleague completed a form, printed in Albanian, in Turkish. I went to the administration office and asked if we had these forms prepared in all three languages. They gave me all three samples of the leave request.

M.S.M. Prizren/Prizren Municipal Assembly President of the Executive Board

HLC Interview, 11 July 2007

2.2. Fushë Kosovë/Kosovo Polje Municipal Assembly

Fushë Kosovë/Kosovo Polje is a municipality in which the Law on the Use of Languages is applied almost in its entirety. All public and internal documentation such as the collegium of directors’ decisions, resolutions and conclusions, administrative guidelines, rulebooks and regulations are prepared and published in Serbian and Albanian. Certain documents, such as the Statute, are also published in English. The municipality has a translation service and it employs two translators. However, because of the volume of documentation that needs to be translated, the municipality has a need for two more translators. Equipment for simultaneous interpretation is installed and operational. As a result, the sessions of the Municipal Assembly are interpreted into Serbian and Albanian. Signs placed at the entrance of the municipal building, names of municipal services and employees, information, classified ads inside the municipal building are written in Albanian and Serbian. All the documents are issued in the languages in which clients submit requests. Citizens, who are members of minority communities, however, complain because these documents are not written in accordance with the rules of their language. This is mainly related to the way in which Serb names are spelled. For example, instead of the name Snežana, which would be correct according to Serbian orthographic rules, the officers write Snezhana, which is in accordance with Albanian orthography. No Serbian or Albanian language courses have been organized for the employees of the municipal administration.

Names of streets and suburbs written in Serbian and Albanian. The municipal stamp is in Albanian, English, and Serbian, while the logo is in the Albanian language. A municipal website has not yet been built.

Each one of us working in the municipal administration is trying to communicate with colleagues and clients in their languages.

S. Z. President of the Fushë Kosovë/Kosovo Polje Municipal Assembly

HLC Interview, 11 July 2007

2.3. Klinë/Klina Municipal Assembly

Members of minority communities in the municipality of Klinë/Klina receive documents through the Office of Communities located in the municipal building. Representatives of this office participate in different municipal commissions, such as Commission for Naming Villages, Suburbs, and Streets or Commission for Budget and Finances. In this view, they have direct impact on the decisions relating to different minority rights. Simultaneous interpretation in Albanian and Serbian is organized in order for them to follow the commissions’ sessions and all working materials and transcripts from sessions are translated into Serbian. Municipal Assembly sessions are also covered by simultaneous interpretation. The Municipal Statute, work plan, and forms are in Albanian and Serbian, while some documents are also translated into English. All documents are issued in the language in which the request was submitted, in line with grammar and orthographic rules. The municipality administration has a Translation Service, which employs two translators. However, because of the volume of work, municipal administration employees say they need at least one more translator. The sign with the name of the municipality on the municipal building is written in Albanian and Serbian, and so are the plates with the names of municipal bodies and employees. The plates with the street names are also in Albanian and Serbian. The municipal logo and stamp are in Albanian, Serbian, and English.

All municipal services issue documents to Serbs in their language. Sometimes, when a translator is not able to do a certain translation, I insist that it be done as soon as possible so that we would not bother the citizens to come twice in order to obtain a certain document.

R.K. Klinë/Klina Municipality Office of Communities Officer

HLC Interview, 19 July 2007

2.4. Gjilan/Gnjilane Municipal Assembly

Besides Albanian and Serbian, the Turkish language is also an official language, in the Gjilan/Gnjilane Municipality. However, it was only implemented at the level of decision making, since no additional measures have been undertaken to implement this decision in practice. The municipal administration does not have an official translator for Turkish language because the municipality has insufficient funding to hire one. Thus, there are five translators in the Translation Service, who translate documents into Serbian and Albanian. Institutions at the central level forward their documents written exclusively in Albanian, which makes the translators’ work even more difficult. Municipal public documents, decisions, conclusions, internal rulebooks and regulations, and resolutions are in Albanian and Serbian. The Statute is in Albanian, Serbian, and English. However, most of the information posted on the bulletin board is in Albanian alone. If information is posted in Serbian, it is defaced. The Municipal Registrar Office issues documents to citizens in Albanian, Serbian, and English, according to the form, which is the same in all municipal administrations in Kosovo. This office issues documents in Turkish only on request. Documents issued to citizens in the Turkish language do not respect Turkish grammar and orthographic rules. Generally, the Registrar Office issues documents in the language in which clients submit their requests. Signs placed on the Municipal building, as well as names of municipal services and employees are in Albanian and Serbian, but not in Turkish, which is also an official language. Simultaneous interpretation equipment has been installed. During the Municipal Assembly sessions, interpretation into Serbian is provided. The municipal stamp is in Albanian, Serbian, and English, and so is the website. Even though the part of the web page written in Serbian is regularly updated, documents posted in this place are not written in line with Serbian orthographic rules since letters like “Š, Č, Ć, Đ, Ž” are not used. The reason for this is that the necessary software is not budgeted. Names of streets are in Albanian and Serbian. No Serbian, Albanian, or Turkish language courses have been organized for the municipal administration employees.

Numerous municipal Directorates’ classifieds, informational posters, brochures, as well as the Kosovo Property Agency Magazine are exclusively in Albanian because they deliver them to us only in this language. We did not ask any Municipal institutions or Directorates to send all information in the future in Serbian and Turkish language.

F. H, Gjilan/Gnjilane Municipality Head of Office for Relations with Citizens

HLC interview, 27 July 2007

There are certain irregularities regarding the correct spelling of Turkish names in personal identification documents, which, if they are not identical to documents in which the names were spelled correctly, need to be changed. The process of changing documents costs 20 Euros and citizens bear these expenses even though it is not their fault.

K. Ş. Gjilan/Gnjilane Municipality Head of the Office of Communities

HLC interview, 27 July 2007

2.5. Peja/Peć Municipal Assembly

Official languages in Peja/Peć Municipality are Albanian, Serbian, Bosniak, and English. Municipal Assembly sessions are simultaneously interpreted into Albanian and Serbian/Bosniak,[14] while simultaneous interpretation is not needed for the collegium of directors’ meeting because all participants speak Serbian/Bosniak and Albanian. The Peja/Peć Municipal Statute is in Albanian, Serbian, and English. Internal municipal documentation is mainly prepared in Albanian and Serbian. Administration Directorate Office composed the public invitation for citizens to the meeting in which municipal problems should be discussed (priorities, infrastructural problems, company registration process, safety, integration, taxes) in three languages, Albanian, Serbian, and Bosniak. Minority members can obtain all documents in the language in which the request was submitted. These documents respect the orthographic rules. Sometimes, even the municipal administration clerks translate some documents themselves in order to ease the pressure on the translators and to make sure they issue documents to citizens in time. Documentation coming from the Kosovo Government represents an additional problem. This documentation is usually in Albanian, and in English. Therefore, this documentation must also be translated. The municipal building sign is in Albanian, Serbian/Bosniak and English; names of municipal services and employees are in Albanian and Serbian/Bosniak languages. Information posted on the bulletin board is in Albanian and Serbian. Municipal logo and the stamp are in Albanian, Serbian, and English. Signs with the street names are in Albanian and Serbian. The Municipality has no website. At the time of writing, no Serbian, Bosniak, or Albanian language courses for the municipal administration employees had been organized.

Within the structure of the Peja municipal administration employees, we have organized a Commission for monitoring dual language use policy in Peja … Job opening classifieds are announced in Kosovo dailies in Serbian and Albanian, as well as on the Hajat and Gorazhdec radio stations. Classifieds are also posted on the bulletin boards in the villages where minorities live. Bosniaks respond to the classifieds more often than Serbs.

M.K. Peja/Peć Municipality Head of the Office for Administration and Legal Issues

HLC interview, 27 July 2007

2.6. Dragaš/Dragash Municipal Assembly

Albanian, Serbian, and Bosniak are official languages in the municipality of Dragaš/Dragash. All meetings organized by the Municipality have simultaneous interpretation into all languages. The municipal administration issues all documents in Albanian and Serbian/Bosniak along with the municipal stamp, classifieds, and job opening advertisements. The municipality employs two translators, but that does not satisfy municipal needs. Kosovo Government sends all documents exclusively in Albanian and that makes the translators’ work even more difficult. Information within the Municipality is forwarded exclusively in Albanian. The municipal building sign with the and employee name plates are in Albanian and Serbian/Bosniak. Municipality issues all documents in the language in which the request was submitted and they are grammatically and orthographically correct. The Municipality has a website in Albanian and Serbian/Bosniak. However, information in Serbian/Bosniak is not regularly updated. Signs with the names of streets and villages are also made in Albanian and Serbian/Bosniak language. No Serbian, Bosniak, or Albanian language courses for employees have been organized.

3. Application of the Law in Predominantly Albanian Municipalities

3.1. Skenderaj/Srbica Municipal Assembly

The local government in the municipality of Skenderaj/Srbica has made decisions, which enable the complete application of the Law on the Use of Languages. The Municipal Statute is in Albanian, Serbian, and English. All decisions are translated into Serbian. The Municipality has a Translation Service which employs three translators. They also provide simultaneous interpretation services if needed; for example, meetings between the municipal representatives and representatives of the Office of Communities in which Serbs are employed. The municipal administration issues all documents in the language in which the request was submitted. The municipal building sign is in Albanian, Serbian, and English. Some name plates in the municipal building, including the General Administration Office and Office for Return, are written in three languages, Albanian, Serbian, and English, while other signs and names are written exclusively in Albanian because clients deface the signs in Serbian language. Information on the bulletin board and other information is posted exclusively in Albanian. The municipal stamp and the logo are in three languages, Albanian, Serbian, and English. Street name plates are also in Albanian, Serbian, and English. Skenderaj/Srbica does not have its web page.

There are five Serbs working in the Office of Communities. Two people who had worked in the Social Security Service quit because of the pressure coming from the Serbian institutions. Meetings with the employees of the Office of Communities, which I organize, are held in the Serbian language. I do not use interpretation services since I speak Serbian. Any other meetings, if Serbs take part in them, have interpretation.

N.Sh. Skenderaj/Srbica Municipality Head of the General Administration Directorate

HLC interview, 6 September 2007

3.2. Deçan/Dečani Municipal Assembly

The Deçan/Dečani Municipality Statute is in Albanian, Serbian, and English. However, names of streets, the municipality, municipal bodies, and all other relevant information posted on the bulletin board inside the municipality are solely in Albanian. The municipality has one translator, who translates all transcripts from the municipal authorities’ sessions from Albanian to Serbian and vice versa. Equipment for simultaneous interpretation is installed in the Municipal Assembly room where sessions take place, but it is not used since all delegates speak Albanian. The municipality has no website.

The Coordination Council lead by the Mayor submitted a proposal in early August 2007 asking for the names of streets, municipality and its services to be in the official languages of the municipality, which are Albanian, Serbian, and English. The Commissions for Finance and Policy and Municipal Assembly delegates are supposed to discuss this proposal.

I.G., Deçan/Dečani Municipal Information Office Clerk

HLC interview, 4 September 2007

3.3. Gllogovc/Glogovac Municipal Assembly

Gllogovc/Glogovac Municipality does not apply the Law on the Use of Languages at all. All municipal services issue documents in Albanian language only. The Assembly does not have Translation Service. The Municipality issues a bulletin on its activities every three months which is published solely in Albanian. The name of the municipality on the plate placed on the Municipal building, logo, names of all services and their employees, as well as information on the municipal bulletin boards are written exclusively in Albanian. The Municipality has no website.

The Office of Communities has not been established in our municipality since no members of minority communities lived here before the war or now. Our Municipality sends regular reports about the activities undertaken in view of meeting standards. One of the standards is the existence of the Office of Communities and the use of minority languages. However, since there are no members of minorities living in our municipality, we believe that there is no need to meet this standard.

I.H. Gllogovc/Glogovac Municipality Head of General Administration Directorate

HLC interview, 25 July 2007

3.4. Malishevë/Mališevo Municipal Assembly

According to the Malishevë/Mališevo Municipality Statute, the official languages are Albanian and English. The Statute has also been translated into Serbian. However, amendments according to the Law on the Use of Languages have not yet been made. As a result, Serbian is still not considered an official language. The Municipality has an official translator, but it does not receive requests for issuing documents in Serbian. Equipment for simultaneous interpretation has not been installed. All information provided in the Municipality is in Albanian. However, some decisions are now translated into Serbian language. The only minority members, who come to the Municipality, are Roma. They communicate in Albanian and are issued documents in Albanian. The municipal stamp is in Albanian, English, and Serbian. The Municipal website is only in Albanian, and so are the names of the municipality, names of municipal services, their employees, and street names.

We have now translated the Municipal Statute and several municipal decisions into Serbian in order to meet the standards that are becoming part of our day-to-day life… We understand that we have an obligation originating from the Law on the Use of Languages. But, people, who trust us now, would start to react differently if they saw signs in Serbian language. Therefore, it is very difficult to apply this law in our municipality

H.K. Malishevë/Mališevo Municipality Head of General Administration Directorate

HLC interview, 3 August 2007

3.5. Podujevo/Podujevë Municipal Assembly

The official languages in the Podujevë/Podujevo Municipality are Albanian and English. The Municipal Statute has been translated into Serbian. However, it has not yet been amended according to the Law on the Use of Languages and the Law on Self-Government. As a result, Serbian is still not an official language. Forms for all necessary documents are available in Albanian, English, and Serbian. The Municipality issues documents in the language in which the request is submitted. Since a very small number of minority members live in this municipality, very rarely does anybody ask for documents to be issued in languages other than Albanian. There is one translator employed in this Municipality. Equipment for simultaneous interpretation has been installed in the Municipal Assembly. It is operational, but not in use since there are no delegates from Serb or any other minority communities. All brochures and leaflets placed on the Information Desk, including the ones issued by the OSCE for the Podujevë/Podujevo residents, are in Albanian. For example, Kosovo Ombudsman’s leaflet “Stop Discrimination” is available only in Albanian. Street names are all in Albanian, Serbian, and English, while the names of villages on the territory of this municipality are written in Albanian and Serbian. The municipal logo is in Albanian, Serbian, and English, while the stamp is in Albanian and English. The municipal website is available in three languages. However, information about the activities and events in the municipality is not equally updated in Albanian and Serbian language since there are still numerous documents that have not yet been translated into Serbian.

The Municipal Statute has been translated into the Serbian language. The Municipality publishes the bulletin in Albanian and Serbian, but nobody is interested in the Serbian version. We have to translate it since it is imposed by the standard. We send a report on the number of documents translated into Serbian to the Ministry of Local Government Administration every month.

F.G. Podujevë/Podujevo Municipality Advisor for Legal Issues

HLC interview, 28 June 2007

4. Application of the Law in Predominantly Serb Municipalities

4.1. Štrpce/Shtërpcë Municipal Assembly

The Štrpce/Shtërpcë Municipality generally respects the Law on the Use of Languages. Official languages are Albanian and Serbian. All official municipal documents, Statute, decisions, job opening advertisements, and employment contracts are in Albanian and Serbian. Two translators work in the municipality and they translate all documents. They deliver them on time. The Municipal administration issues documents in languages in which the requests are submitted. Simultaneous interpretation equipment is installed in the Municipal Assembly. All information, names of municipal services and their employees are in Serbian and Albanian. The municipal stamp is in Serbian, Albanian, and English. Names of streets are only in Serbian. The municipal building sign is written in Serbian only and it says that this municipality is part of the Republic of Serbia administrative structure. The Municipality has not yet built a website.

In 2005, I tried to take down the sign at the entrance to the Municipal building, which said, in Serbian only, that this municipality was in the jurisdiction of the Republic of Serbia and to put up a sign stating “Štrpce Municipality” in three languages without any symbols and additions. However, upon the Mayor’s request, the new sign was taken down and the old sign was put up again.

Ahmet Aliu, Štrpce/Shtërpcë, Municipality Head of the General Administration Directorate

HLC interview, 7 September 2007

4.2. Leposavić/Leposaviq Municipal Assembly

The Leposavić/Leposaviq Municipality does not apply the Law on the Use of Languages. The Municipal administration generally issues documents in Serbian unless clients demand documents in Albanian. One translator had worked in this municipality until the Municipality ceased all communication with the Kosovo Government. He was then laid off since there was no funding for this position anymore. UNMIK translators offer their services in case there is a need for translation. Kosovo Government delivers documents in Albanian and Serbian. Sometimes the envelopes are addressed to “Albanika” Municipality, which is not defined by law to an official Albanian name for the municipality. When this happens, municipal employees return the received documents. Names of municipal services, their employees, and information on the bulletin boards are in Serbian language. Names of towns and villages are also only in Serbian. There are services in the Municipal administration that use stamps with “The Republic of Serbia” written on them, the Cadastre Office, for example. Additionally, this service issues documents written in the Cyrillic script. If one wishes to have a document in English and with the UNMIK stamp on it, the applicant must pay 20 Euros.

Names of the municipality and its bodies are written in Serbian only because if we had signs in Albanian as well, there might be a chance that somebody would deface them, tear them down, or damage them in some other way.

M.R., Leposavić/Leposaviq Municipality Chairman of the Executive Board

HLC interview, 10 September, 2007

4.3. Zubin Potok/Zubin Potok Municipal Assembly

Zubin Potok/Zubin Potok Municipality does not apply the Law on the Use of Languages at all. According to the Municipal Statute, Serbian and Albanian are official languages. However, names of municipal services, the name of the municipality placed on a plate at the entrance of the building, names of employees, and all information are solely in Serbian. Since there are no budgetary allocations for a translator, the Municipality has no one to translate documents from Serbian into Albanian. If there is a need for something to be translated into Albanian, the municipal administration clerks ask their colleagues from the Office of Communities in the Čabra/Çaber village to complete the translation for them. The Statute is written in Serbian and Albanian languages, and so is the municipal stamp. The Kosovo Government forwards documents in Albanian and English. The Municipality does not have a website or a logo, but it uses the UNMIK logo. Names of streets are in Serbian.

The UNMIK administration office is located in the same building as the Zubin Potok Municipal Assembly. They have a translator for the Albanian language and sometimes they do us favours when we have meetings. However, they do not do this every time. We do not translate the records from the meetings. Albanians employed in the Office of Communities in the village of Čabra sometimes translate some documents that we receive in Albanian. They do this even though it is not in the scope of their duties.

M. A, Zubin Potok/Zubin Potok Municipality Executive Board Chairman

HLC interview, 30 July 2007

4.4. Zvečan/Zveçan Municipal Assembly

Zvečan/Zveçan Municipality barely applies the Law on the Use of Languages at all. Even though Serbian and Albanian are official languages according to the Municipal Statute, names of institutions, information, names of municipal bodies and their employees are solely in Serbian. The municipality issues all documents in Serbian. It issues documents in Serbian unless a client specifically demands that the document be issued in Albanian. These documents, issued in Albanian, contain Serbian orthographic characters, such as: Š, Č, Ć, Ž and Đ because the municipality does not have appropriate software. The Statute is only available in Serbian. Although there is no municipal Translation Service, equipment for simultaneous interpretation has been installed and is operational. The municipal logo and the stamp are in Albanian, English and Serbian. The Municipality has not yet designed a website. All street names are in the Serbian language alone.

Our office has a forward department located in the Lipa and Žaža villages where Albanian people live. These are the only villages in our municipality with an Albanian population. An Albanian is working in this forward department and he takes care of the correct spelling of people’s names and places in personal identification documents requests… The only problem, which occurs in personal documents issued by other Kosovo municipalities for the citizens born in Žaža, is the fact that the village is recorded under the name of “Kelmend”, which does not exist according to the UNMIK Regulation 2000/43 on Number, Names, and Boundaries of Municipalities.

D. I., Zvečan/Zveçan Municipality Civil Registration Office Coordinator

HLC interview, 30 July 2007

5. Application of the Law in Prishtinë/Priština Institutions

5.1. Application of the Law in Prishtinë/Priština Municipal Assembly

According to the Statute, Albanian, Serbian, and English are official languages in the municipality, while Turkish, Bosniak, and Roma have the status of languages in use. This means that citizens from these ethnic communities can contact municipal administration clerks in these languages and they will receive an answer. Turkish, Bosniak, Roma, Ashkaly, and Egyptian clerks are free to use their languages in everyday communication. All official documents, rulebooks and regulations, work plans, reports, decisions, resolutions, and administrative directions, along with other documents, are written in Albanian, Serbian, and English. The Municipality issues documents in languages in which clients submit requests. Grammar and spelling mistakes, as well as mistakes in the spelling of names and surnames, often appear in documents issued in minority languages. This is also the case with other municipalities. Most Albanians employed in the municipal administration speak Serbian, but they are unable make a distinction between Serbian and Bosniak languages.

The municipality has a Translation Service which employs four translators, two for Serbian, one for Turkish, and one for Albanian. Equipment for simultaneous interpretation is installed in the Municipal Assembly and is operational. Simultaneous interpretation into Serbian or Turkish is provided for the meetings of the collegium of directors, if needed. The municipal stamp and the logo are in Albanian, English, and Serbian. The municipality name plate placed at the entrance of the building is in Albanian, English, and Serbian, as are the names of all municipal services and all employees. Most of the documents and information posted on the bulletin board are in Albanian.

We have a rule that municipal administration clerks communicate with clients in the language the clients use to speak to clerks…We hired clerks who speak Serbian and Turkish, besides Albanian, in the admissions office. That was the requirement for the job.

H.H. Prishtinë/Priština Municipality Head of the General Administration Directorate

HLC interview, 27 July 2007.

Communication with the Kosovo Government is exclusively in Albanian and the municipal administration officers receive documents written only in Albanian. If they do not understand Albanian, they contact the respective service within the Government asking them to send a document in a language that they can understand. The municipality has a website in Albanian and Serbian. However, only the part written in Albanian is updated regularly.

The Office of Communities located in Gračanica/Graçanicë receives decisions, invitations, employment contracts, etc, from the Municipality in the Serbian language alone. The Office of Communities issues documents in minority languages, but mainly in Serbian, since they are related to the requests of Serbs who rarely send their requests directly to the Priština/Prishtinë Municipality.

As far as the free use of Serbian and other minority languages in the Municipality goes, it is at a satisfactory level. I have been working in the municipality for five years and I can say that we have good relations with our colleagues. All documents that come to the Office of Communities from the Municipality are in Serbian language. We also regularly receive the Official Gazette in Serbian and this Official Gazette has also been printed in Turkish recently… I noticed that the municipal website does not contain updated information in Serbian. We have not contacted the Municipal Information Office about this.

S. K, Gračanica/Graçanicë Office of Communities Head of the General Administration and Finances Department

HLC interview, 27 July 2007

Some Prishtinë/Priština citizens, members of minority communities, remain dissatisfied with the services provided by the municipal administration and believe that this represents an obstacle for the integration of minorities into Kosovo society. One Serb woman wrote a letter to the municipal Urban Inspection in the Serbian language. The Urban Commission showed up at the scene, conducted an inspection, but it sent the answer in Albanian.[15]

I submitted a request to the Municipal Urban Inspection in Serbian language asking them to inspect the level of damage in my apartment. During the inspection, I communicated with the inspectors in Serbian without any difficulties. However, several days after the inspection, I received an answer to my request and it was only in Albanian. Moreover, my first name and my last name were incorrectly written and used Albanian characters. I do not understand Albanian so I had to ask for my documents to be translated into Serbian. However, I was told that I had to look for the Municipal administration translator myself, which I didn’t do because it’s their responsibility, not mine.

S.B., a Serb from Priština/Prishtinë

HLC interview, 17 September 2007

5.2. Application of the Law on the Use of Languages in Courts

The Official languages in the Prishtinë/Priština Municipal and District Courts are Serbian and Albanian. All officers communicate with clients in languages in which they are addressed. If they do not speak that language, then they look for an interpreter. Simultaneous interpretation is provided in trials and all parties to the procedure follow the course of the hearing in their mother tongue. Subpoena contains a form in both Albanian and Serbian. All judges receive necessary documents in their mother tongue. All laws in the Gazette are published in English, Albanian, and Serbian. Pristhinë/Priština District and Municipal Court, as well as other courts in Kosovo, do not have their own publications. Judges in Kosovo receive information on various activities through the Supreme Court or the Kosovo Judges Association. Other information and the bulletin are in Albanian, English, and Serbian.

Court decisions are prepared in accordance to the party’s nationality. Bosniak judges prepare their activity plans in the Bosniak language. They also write their court decisions in their own language. This document is then translated into Albanian if parties are Albanians. Albanian judges do the same – they write their court decisions in Albanian and then they are translated into the party’s language.

F. M. Prishtinë/Priština Municipal Court Lawyer

HLC interview, 31 August 2007

5.3. Application of the Law on the Use of Languages in Health Care Centre IV

The Prishtinë/Priština Health Care Centre does not apply the Law on the Use of Languages at all. All information is exclusively in Albanian. All documents, including patients’ medical files, forms, forms for referring to doctors, specialists, labs and prescriptions, are prepared solely in the Albanian language. This health care centre’s public documents come from the central Prishtinë/Priština Health Centre and are in Albanian. The Health Care stamp is only in Albanian language. Employees do not know that the Law on the Use of Languages exists and they said they never heard about the measures they were supposed to take in order to apply the law. There are one Bosniak and one Turk employed in this health care centre as part of the medical staff and they are free to use their languages in communication with their colleagues, but they receive information pertaining to the job in Albanian language. Collegium meetings are conducted in Albanian and Albanian colleagues have to provide simultaneous interpretation for them if needed.

We provide medical services for all residents of this neighbourhood in this health care centre. We regularly have patients who are Bosniaks, Roma, or Ashkalies … I am doing my best to provide all services in an optimal manner. I also communicate in Bosniak with our Bosniak patients. Rarely do we have Serb patients.

H.F.M., Prishtinë/Priština Health Care Centre IV Paediatrician

HLC interview, 13 August 2007

When we have Bosniak patients, they speak to us in Bosniak language and we give them answers in their language. We write names of these patients in a notebook according to the rules of their language. We have not been informed of the Law on the Use of Languages and the things we need to do in order to apply this law.

Z.B. Prishtinë/Priština Health Care Centre IV Nurse

HLC interview, 13 August 2007

5.4. Application of the Law on the Use of Languages in the Assembly of Kosovo

The Law on the Use of Languages is fully implemented in the Assembly of Kosovo. The signboards at the entrance to the Assembly building are in Albanian, Serbian, and English. Names of Assembly Members and other employees are also written in all three of these languages. All Assembly materials, laws, and the Assembly Bulletin “AST” are in Albanian, Serbian, and English. Simultaneous interpretation is provided for the work of Assembly Committees, Assembly Members from the minority communities.

The Assembly’s website (www.assembly-kosova.org) contains materials and information in Albanian, Serbian, and English. All parts of the web page are updated regularly and a comprehensive collection of enacted legislature can be found in all three languages.

I have been working as a Legal Advisor in the Assembly of Kosovo for more than four years. I have been a member of various commissions for making drafts of various law-making within the Committee for Judicial, Legislative Matters and Constitutional Framework with sub-committees for Gender Equality, Petitions and Public Complaints and Missing Persons. This Committee is particularly careful when drafting new laws, making sure they comply with the enacted laws, especially the Law on the Use of Languages.

H.G. Legal Advisor in the Assembly of Kosovo

HLC interview, 11 July 2007

5.5. Application of the Law on the Use of Languages in the Kosovo Property Agency (KPA)

Albanian, Serbian, and English are the official languages in the KPA and they are equally used. Names of services and names of employees are also written in official languages. The agency issues documents in languages in which clients make submissions. Agency informs citizens through publications, brochures, and information in daily and weekly newspapers in Serbia, Montenegro, Macedonia, and Kosovo in all official languages. KPA also broadcasts adverts on Kosovo TV stations in the Albanian and Serbian languages and in the Serbian language on TV stations in Serbia. The KPA website (www.kpaonline.org) is in all three official languages and is regularly updated in all three languages.

Agency receives requests from the members of minority communities and we provide services in the language of the request. When documents are verified and all relevant parties informed, the request is ready to be submitted to the commission that is deciding on the request. The entire procedure is carried out in the client’s mother tongue. KPA official response is written in the client’s language and English. In case a document is not written in an articulate manner, then an English version of the document shall prevail…KPA has employees who are Albanians and members of minority communities and none of the employees are taking Albanian requests because they are Albanian or Serbian requests because they are Serbian. We work together in order to respond to the needs of all Kosovo citizens regardless of their ethnical background.

A.R.S., KPA Lawyer

HLC interview, 6 August 2007

6. Mitrovica/Mitrovicë

Mitrovica/Mitrovicë is divided administratively into two parts. One is the southern part where Albanians predominantly live, and the other is the northern, predominantly Serbian part. The Municipal building is located in the southern part of the town. UNMIK administration is located in the northern part while the municipal administration for the northern part of the town is set up in the UNMIK building. The official languages in the Municipality are Albanian, Serbian, English, while Turkish is an official language in the southern part. There are Offices of Communities in both parts of the town and they have coordinators. These offices are independent of each other. Representatives from the Office of Communities had participated in meetings regarding the implementation of projects relating to return and house reconstruction. Interpretation into Serbian and Albanian language was organized for this occasion. However, representatives of this office in the northern part of Mitrovica/Mitrovicë, who are Serbs, stopped attending these meetings because, as they said, they had established cooperation with various international organizations regarding the same issues.

Each document sent from the northern part to officers in the southern part of the town is in Serbian, English, and Albanian. In addition, documents coming to the municipal administration in the northern part of Mıtrovica/Mitrovicë from the Municipality in the southern part are translated into Serbian. The Municipality does not have its logo and the municipal stamp is in Serbian, Albanian, and English. There is a municipal website, which is administered in the southern part of the town. The part of the website in Serbian, however, is not updated.

6.1. Application of the Law in the Mitrovicë/Mitrovica Municipal Assembly

(South Mitrovica/Mitrovicë)

Simultaneous interpretation is provided during the collegium of directors’ meetings and during the Municipal Assembly sessions. All acts and documents are in Serbian and Albanian. The Municipal Statute has not yet been amended in accordance with the Law on the Use of Languages, but it has been translated into Serbian. Documents are issued in languages in which the request was submitted and municipal administration officers communicate with clients in the language use when the clients contact them. There is a Translation Service in the Municipality and it employs four translators, two for Albanian and two for Serbian language. However, because of the great amount of work, translators do not manage to finish their work on time. This is particularly the case with the minutes from the collegium of directors’ meetings, which prevents officers from minority communities from taking a more active role. Even though Turkish is one of the official languages in South Mitrovica, there is no translator for Turkish language. However, documents can be issued in Turkish language. One clerk, who is Turkish, also performs translation services besides his regular duties. Information on the bulletin board is posted exclusively in Albanian, and so are the names of municipal services and employees. Information regarding public sessions is also only in Albanian. According to the municipal administration clerks, somebody destroyed information written in Serbian. The signboard with the Municipality name written in Albanian, Serbian, and English is placed on the entrance of the building.

The municipal administration clerks are obliged to give respond to clients in the languages in which clients first address them. They also issue documents in the languages in which the clients submit their requests. We have not yet received any complaints, claiming that a person has not received an answer in the language in which he or she communicated with the municipal administration… The name of the municipal administration services were all written in all three languages, but clients very often graffiti and tear parts written in Serbian.

A.K. Mitrovicë/Mitrovica Municipal Assembly Deputy Head of General Administration Directorate

HLC interview, 18 July 2007

6.2. Application of the Law in the Mitrovica/Mitrovicë Municipal Assembly

(North Mitrovica/Mitrovicë)

There are signs posted at the entrance to this administrative institution in North Mitrovica/Mitrovicë saying “The Republic of Serbia, Autonomous Province of Kosovo and Metohija”. Names of municipal administrative services, employees, and information on the bulletin boards in the municipality are only in Serbian. Names of streets are also only in Serbian. Equipment for simultaneous interpretation has not yet been installed and documents are issued solely in Serbian. There is a Translation Service with two translators.

Our Office of Communities has its Coordinator while the Office of Communities in South Mitrovica has its own Coordinator. We do not report to them and neither do they report to us. They have their Mayor (Mursel Ibrahimi) and he is not our Mayor. A person, who is practically undertaking the duties of a Mayor in our part of the town is the Head of the UN General Administration, Vladimir Anokhin. He reports to the regional UN Administrator, Jaroslav Kozak. Therefore, we have nothing to do with the municipality located in the southern part of the town.

S.R., North Mitrovica/Mitrovicë Office of Communities Clerk

HLC interview, 19 July 2007

6.3. Position of Roma, Ashkalies and Egyptians in Mitrovica/Mitrovicë Municipality

Roma, Ashkalies, and Egyptians have their own representative in the Municipality. The Roma language is not in official use in the northern or southern part of the town and a clerk uses it only if somebody speaks to him in this language. In general, Roma think that they do not enjoy freedom of speech in the municipality of Mitrovica/Mitrovicë.

I spoke to an engineer, who was a Serb, in the Serbian language a year ago in the Roma Mahala. His name was Gradimir and I cannot remember his surname. Two young men, Albanians, who were passing by, overheard our conversation. It bothered them, they asked me why I spoke in Serbian, and told me they would throw a hand grenade at me if they heard me speaking Serbian again. I reported the incident to the Kosovo Police Service patrol that was in the neighbourhood. They briefly talked to these young men and released them. And, when I was at the green market in North Mitrovica, I was speaking Roma with my cousin when an older man approached me and started threatening me since, according to him, I was speaking Albanian.

E.B. Roma, Ashkalies and Egyptians’ Representative in Mitrovica/Mitrovicë Municipality

HLC interview, 18 July 2007

Recommendations

• The Kosovo Government should launch a campaign to inform the citizens of Kosovo and persons employed in public institutions about the responsibilities of institutions that originate from the Law on the Use of Languages.

• The Kosovo Government should create independent and transparent conditions for the work of the Commission for Languages, which was established in accordance with the Law on the Use of Languages.

• The Commission for Languages should monitor the implementation of the Law on the Use of Languages and regularly report to the Government and the public about implementation gaps.

• The Kosovo Government should forward all documents, information, and instructions to local institutions in the official languages of the municipality, in which the institutions are located.

• The Kosovo Government should organize courses of official languages in Kosovo for all people employed in the central public services. In order to have coordinated application of orthographic and administrative rules in writing official documents,

• Kosovo Ministry of Traffic and Communications should establish and maintain close cooperation with municipal institutions in order to ensure orthographic rules are adhered to in respect of street and town names.

• All Kosovo municipalities should fully implement the Law on the Use of Languages at the local level.

• All Kosovo municipalities should amend their statutes in accordance with the Law on the Use of Languages.

• All Kosovo municipalities should enable citizens to obtain documents in the official languages of the municipality.

• Municipal administration clerks, when composing documents for upon the request of a citizen, should abide by the grammatical and orthographic rules of the language in which the document is issued.

• All official public documents should be translated into all official languages of a municipality.

• All municipalities should make budgetary allocations to hire a sufficient number of translators for all official languages in the municipality in order for all citizens and municipality employees to be adequately informed and receive necessary documentation on time.

• All municipalities should make budgetary allocations to have their own municipal website. Web pages should be available in all official languages of a municipality and should be updated regularly.

• In municipalities, such as Dragaš/Dragash and Peja/Peć, in which Bosniak is one of the official languages, it is necessary to provide all necessary conditions for Bosniak citizens and employees to obtain documents in the Bosniak language.

• Municipalities should organize official language courses of for municipal administration clerks.

---

[1] Kroniza kushtetuese për vetëqeverisje të përkohshme në Kosovë www.unmikonline.org/pub/misc/FrameëorkPocket_SRB_Dec2002.pdf

[2]http://www.assembly-kosova.org/common/docs/ligjet/2006_02-L37_sr.pdf Parlamenti i Kosovës më 27. korrik të vitit 2006 ka miratuar Ligjin mbi përdorimin e gjuhëve. Ligji ka hyr në fuqi në tetor të vitit 2006.

[3] Edhe pse prej qytetarët e Prizrenit/Prizren gjithë dokumentacionin nga shërbimi kadastral e marrin në të tri gjuhët zyrtare, emërtimi i shërbimit kadastral është vetëm në gjuhën shqipe.

[4] Zyrtarët komunal, shqiptarët, boshnjakët, romët, ashkalit, egjptasit dhe serbët, nuk bëjnë dallim në mes gjuhës serbe dhe asaj boshnjake. Të gjithë formularët përpos në gjuhën shqipe janë edhe në atë serbe dhe boshnjake, të përpiluara në përputhje me rregullat drejtshkrimore të gjuhës serbe apo asaj boshnjake.

[5] Fotokopja e këtij dokumenti gjendet në arkivin e zyrës së FDH - Kosovë.

[6] Ustavni okvir za privremenu samoupravu Kosova. www.unmikonline.org/pub/misc/FrameworkPocket_SRB_Dec2002.pdf

[7] http://www.assembly-kosova.org/common/docs/ligjet/2006_02-L37_sr.pdf Skupština Kosova je 27. jula 2006. godine usvojila Zakon o upotrebi jezika. Zakon je stupio na snagu u oktobru 2006. godine.

[8] Iako iz katastarske službe građani Prizrena/Prizren svu dokumentaciju dobijaju na sva tri zvanična jezika, naziv katastarske službe je samo na albanskom.

[9] Opštinski službenici, Albanci, Bošnjaci, Romi, Aškalije, Egipćani i Srbi, ne prave razliku između srpskog i bošnjačkog jezika. Svi formulari su osim na albanskom i na srpskom/bošnjačkom, sastavljeni u skladu sa pravopisnim pravilima ili srpskog ili bošnjačkog jezika.

[10] Fotokopija ovog dokumenta se nalazi u arhivu kancelarije FHP - Kosovo.

[11] Constitutional Framework for Self-Government in Kosovo www.unmikonline.org/pub/misc/FrameworkPocket_SRB_Dec2002.pdf

[12] http://www.assembly-kosova.org/common/docs/ligjet/2006_02-L37_sr.pdf On 27 July, 2006, the Assembly of Kosovo passed the Law on the Use of Languages. İt came in power in October 2006.

[13] Even though citizens of Prizren/prizren can obtain any document from the Cadastre Office in all three official languages, the name of the Cadastre Office is written in Albanian only.

[14] Municipal officers, who are Albanians, Bosniaks, Roma, Ashkalies, Egyptians, and Serbs do not make any difference between Serbian and Bosniak languages. All forms are written in Serbian/Bosniak, besides Albanian, and they are composed following the spelling rules of Serbian or Bosniak language.

[15] Copy of this document is located in the HLC – Kosovo Office archive.